Χθες το βράδυ, στον χώρο εκδηλώσεων των εκδόσεων Μεταίχμιο, συγκεντρωθήκαμε μερικοί φανατικοί αναγνώστες των έργων ενός κάπως περίεργου Ιταλού συγγραφέα, του Κούρτσιο Μαλαπάρτε (1898-1957), και μιλήσαμε γι’ αυτόν.
Λέω «περίεργου», διότι στα δύο μυθιστορηματικά αριστουργήματά του («Καπούτ» και «Το δέρμα» – αμφότερα από το Μεταίχμιο σε μεταφράσεις του Παναγιώτη Σκόνδρα) ο Μαλαπάρτε αναδεικνύεται για τις αντιθέσεις του: τον ωμό, σοκαριστικό ρεαλισμό του και συνάμα έναν ξέφρενο, ποιητικό λυρισμό που αγγίζει τα όρια ενός πολύ προσωπικού, γκροτέσκου σουρεαλισμού.
Στον τόμο «Μέρες 1940-44» ο Γιώργος Σεφέρης μνημονεύει τη μία και μοναδική συνάντησή του με τον Μαλαπάρτε. Το όνομα δεν λέει απολύτως τίποτα στον ποιητή της «Κίχλης», ο οποίος μάλιστα σημειώνει ότι δεν ήθελε να τον δεχθεί, αλλά το έκανε κατόπιν συστάσεων.
Η συνάντηση είναι τουλάχιστον ατυχής, καθώς λαμβάνει χώρα λίγο πριν από τις 28 Οκτωβρίου του 1940· Ελλάδα και Ιταλία βρίσκονται σε θερμοπολεμικό κλίμα. Ο Σεφέρης αντιμετωπίζει περιφρονητικά αυτόν τον εκκεντρικό, κομψευόμενο Ιταλό, καθώς του φαίνεται ότι, ενώ ο κόσμος βράζει, εκείνος μοιάζει χαμένος στον μικρόκοσμό του.
Ισως να το έχει το όνομα. «Μαλαπάρτε» είναι το αντίθετο του «Μποναπάρτε». Αν το τελευταίο σημαίνει «αυτός που είναι από καλό μέρος», το πρώτο σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Κι όμως αυτό το όνομα διάλεξε ο Κουρτ Εριχ Σούκερτ (ήταν γιος Γερμανού) ως λογοτεχνικό ψευδώνυμο.
Εθελοντής στον Α΄ Παγκόσμιο και βαριά τραυματισμένος, ο Μαλαπάρτε εντάσσεται στους φασίστες του Μουσολίνι στα νιάτα του αλλά μεταπολεμικά στους κομμουνιστές. Μάχιμος δημοσιογράφος και πολεμικός ανταποκριτής στο Aνατολικό Mέτωπο το 1941 με την Corriere della Sera (κυρίως στη Μάχη του Λένινγκραντ), γράφει λογοτεχνία με μανία και αφήνει παρακαταθήκη δύο αριστουργήματα, δύο από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα που γράφηκαν κατά τον εικοστό αιώνα και δύο κορυφαία έργα πάνω στη μοίρα της Ευρώπης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το «Καπούτ» και το «Δέρμα», όπως προείπαμε. Το δε «Δέρμα» μετέφερε στο σινεμά η Λιλιάνα Καβάνι το 1981 με τους Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Μπαρτ Λάνκαστερ και Κλάουντια Καρντινάλε.
Στη συλλογή δοκιμίων του «Συνάντηση» (Εστία), ο Μίλαν Κούντερα αφιερώνει το τελευταίο κεφάλαιο στον Μαλαπάρτε και τα δύο αυτά μυθιστορήματα, αναφερόμενος στην ευρωπαϊκή πτυχή τους. Η Ευρώπη του Μαλαπάρτε, γράφει ο μεγάλος Τσέχος συγγραφέας, «που χθες ακόμα (εντελώς φυσικά, εντελώς αθώα) θεωρούσε την ιστορία της και την κουλτούρα της πρότυπο για ολόκληρο τον κόσμο, συναισθάνθηκε τη μηδαμινότητά της. Η Αμερική ήταν εκεί, ακτινοβόλα, πανταχού παρούσα».
Σαφώς και η σημερινή Ευρώπη δεν βιώνει τη φρίκη της Ευρώπης του Μαλαπάρτε, χαμογελώ με κάποια μελαγχολία όμως διαβάζοντας τις παραπάνω γραμμές. Ισως διότι, κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες, η Ευρώπη συναισθάνεται ξανά τη μηδαμινότητά της. Και αυτή τη φορά η Αμερική δεν ακτινοβολεί.