Οσοι έχουν επισκεφθεί τον Προυσό της Ευρυτανίας, θα συνάντησαν σίγουρα στον δρόμο τους προς το μοναστήρι ένα πέτρινο προσκυνητάρι με χαραγμένο τον τίτλο «Πατήματα». Δίπλα, μια σκάλα ανεβάζει πιστούς και περίεργους στα τρία μέτρα, για να δουν στα βράχια, καθοδηγημένοι από μπογιατισμένα βέλη, τις πατημασιές της Παναγίας. Κάποια άλλα χνάρια ποδιού, συσχετισμένα επίσης με την Παναγία, μνημονεύονται στην παράδοση των Φιλιατρών «Της Παναγιάς το πόδι», αποθησαυρισμένη από τον Ν. Γ. Πολίτη: «Εις την θέση Στόμνιο, σ’ ένα πωρί απάνου», έναν πωρόλιθο, «που το βαρούν τα κύματα, φαίνεται έναν αχνάρι μουλαριού· είναι του μουλαριού της Παναγίας. Μια φορά, πάνε πολλά χρόνια, έκανε τόση φουρτούνα, που και τα ψάρια ακόμα επεταγόντανε όξω από τη θάλασσα. Ενα καράβι εκόντευε να πέσει έξω και να γίνει τρίψαλα απάνου στα τροχίλια. Τότε ο καπετάνιος και οι ναύτες, που ήσαν καλοί χριστιανοί, όχι σαν κι εμάς τώρα, έκαμαν το σταυρό τους με πίστη και είπανε: “Βοήθα, Παναγιά μου!” και η Παναγία που ήτανε εκεί κοντά καβάλα στο μουλάρι της, εζύγωσε και έριξε τρία χαλικάκια στη θάλασσα». Κι η θάλασσα έγινε λάδι. «Και από τότε φαίνεται τ’ αχνάρι του μουλαριού της Παναγίας απάνου σ’ εκείνο το πωρί».
Η ευρυμάθεια του Πολίτη ανοίγει την ιστοριούλα στον χρόνο και τον χώρο: «Οι κλυδωνιζόμενοι εν τη θαλάσση χριστιανοί επεκαλούντο εν παλαιοτέροις μεν χρόνοις την βοήθειαν του αγίου Φωκά, έπειτα δε του αγίου Νικολάου, αλλ’ υπέρ πάντας τους αγίους η Παναγία νομίζεται “ελπίς απηλπισμένων” και επίκουρος των καμνόντων. Ως προστάτης των ναυτιλλομένων η Παναγία τιμάται παρ’ ημίν και υπό την επίκλησιν θαλασσίτρια, υπό δε της καθολικής εκκλησίας υπό τας επικλήσεις Maris Stella και Regina Maris, αντιστοιχούσας προς τας αρχαίας επικλήσεις και τα επίθετα της Αφροδίτης Εύπλοια, Θαλασσαία, Ποντία, Επιποντία, Πελαγία, Λιμενία». Μεταφράζω εδώ ένα σχετικό επίγραμμα της Παλατινής: «Αν σώζεις, Κύπριδα, όσους θαλασσοδέρνονται, σώσε κι εμένα, / λατρευτή, που στη στεριά ναυάγησα και χάνομαι».
Τα χαλίκια που ρίχνει η Παναγία «ενέχουσιν ίσως ανάμνησιν παλαιού τινος μαγικού τρόπου προς κατασίγασιν των κυμάτων». Και επειδή η πίστη των ανθρώπων έχει τον ίδιο πυρήνα, ο Πολίτης προσθέτει: «Παραπλησία τις μαγγανεία συνειθίζεται προς αποσόβησιν των καλυπτόντων τον ήλιον νεφών παρά τινι φυλή της νοτίου Αφρικής, όπου πάντες οι αποτελούντες αυτήν συναθροιζόμενοι παρά την όχθην ποταμού βάλλουσιν από ένα έκαστος λίθον εις το ύδωρ».