Ο εφιάλτης που έζησε η Ισπανία πριν από περίπου δέκα χρόνια, με τους μαζικούς πλειστηριασμούς και τις εξώσεις πολιτών με «κόκκινα» δάνεια, στοιχειώνει τα όνειρα του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης, καθώς ετοιμάζεται να προχωρήσει στο αναπότρεπτο βήμα: την κατάργηση της προστασίας της πρώτης κατοικίας από τις 31 Απριλίου.
Η ενάρετη πορεία των προηγούμενων μηνών, με τις αναβαθμίσεις από τους οίκους αξιολόγησης, την υποχώρηση των επιτοκίων δανεισμού της χώρας στις αγορές σε επίπεδα ρεκόρ, τις προβλέψεις για επιτάχυνση του ρυθμού ανάπτυξης και τις φορολογικές ελαφρύνσεις διατρέχει τον κίνδυνο να επισκιαστεί από τις πιθανές κοινωνικές, αλλά και επικοινωνιακές επιπτώσεις της μετάβασης στο νέο καθεστώς, χωρίς προστασία για την πρώτη κατοικία.
Οι κινήσεις του υπουργού Οικονομικών Χρήστου Σταϊκούρα τις προηγούμενες μέρες δείχνουν το μέγεθος των ανησυχιών του. Συγκάλεσε συσκέψεις με τραπεζίτες και διαχειριστές δανείων, ζητώντας να διευκολύνουν την ένταξη περισσότερων δανειοληπτών στην πλατφόρμα της ρύθμισης, όσο ακόμη αυτή ισχύει, ή και να κάνουν απευθείας ρύθμιση μαζί τους. Επέκρινε τους τραπεζίτες ότι στέλνουν κάποιους δανειολήπτες στα δικαστήρια, αντί να τους βοηθήσουν να βρουν λύση με ρύθμιση, απαντώντας έτσι εμμέσως και στην επίθεση που του ασκήθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ (Τσακαλώτο, Τσίπρα) ότι δήθεν συντάσσεται με τους τραπεζίτες, με αφορμή μια δήλωσή του –εκτός πλαισίου– ότι οι τράπεζες πλήρωσαν το μάρμαρο της κρίσης.
Κάλεσε, επίσης, τους δανειολήπτες, με e-mail της Ειδικής Γραμματείας Ιδιωτικού Χρέους να εξηγήσουν γιατί ενώ μπαίνουν στην πλατφόρμα ρύθμισης του χρέους τους δεν προχωρούν στο τελικό στάδιο. Κι όλα αυτά τα γνωστοποίησε με λεπτομέρειες, για να μην αφήσει καμία αμφιβολία για τις προθέσεις του.
Πρώτος στόχος αυτή τη στιγμή είναι να αυξηθούν, έστω και την τελευταία στιγμή, οι εντάξεις στην πλατφόρμα, που έχει αποφέρει το πενιχρό αποτέλεσμα των 731 προτάσεων ρύθμισης, σ’ ένα σύνολο 120.000 δανειοληπτών, τους οποίους δυνητικά καλύπτει η περίμετρος του νόμου για την προστασία της πρώτης κατοικίας. Οσο περισσότεροι επωφεληθούν από το υφιστάμενο καθεστώς τόσο θα περιοριστεί η δεξαμενή των αυριανών πιθανών πλειστηριασμών.
Η αλήθεια είναι ότι –όπως θυμίζει συχνά ο υπουργός Οικονομικών– σε κανένα κράτος της Ευρώπης δεν υπάρχει πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας. Επίσης, είναι αλήθεια ότι ο νόμος που είχε ψηφιστεί επί ΣΥΡΙΖΑ έληγε κανονικά στο τέλος του 2019 και πήρε παράταση για τέσσερις μήνες, κάτι που κάθε άλλο παρά ενθουσίασε τους θεσμούς.
Είναι αυτοί, οι Ευρωπαίοι δανειστές, που πιέζουν τώρα την κυβέρνηση να προχωρήσει στην κατάργησή της προστασίας, σε μια προσπάθεια να στηριχθούν οι τράπεζες και να επιστρέψουν στον ρόλο τους να χρηματοδοτούν την οικονομία. Η «κουλτούρα πληρωμών» , εξάλλου, είναι κατά την άποψή τους ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της κρίσης που πρέπει να αποκατασταθεί.
Ολοι οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι που έχουν περάσει από την Αθήνα πρόσφατα, με τελευταίο παράδειγμα τον επίτροπο Οικονομίας Πάολο Τζεντιλόνι, έχουν διαμηνύσει στην κυβέρνηση ότι το τέλος του καθεστώτος προστασίας της πρώτης κατοικίας –παράλληλα με μείωση του στοκ των υποθέσεων που εκκρεμούν στα δικαστήρια, στο πλαίσιο του ν. Κατσέλη– είναι προϋπόθεση για να εξεταστεί ευνοϊκά το ελληνικό αίτημα για περισσότερο δημοσιονομικό χώρο. Ετσι, ουσιαστικά οι υποσχέσεις της κυβέρνησης για φοροελαφρύνσεις εξαρτώνται από το άνοιγμα του δρόμου για πλειστηριασμούς πρώτων κατοικιών.
Κρίσιμο ερώτημα είναι πόσοι πλειστηριασμοί θα γίνουν τελικά, αλλά και σε τι βαθμό αυτοί που θα βρεθούν «στη σέντρα» θα είναι πραγματικά αδύναμα νοικοκυριά ή στρατηγικοί κακοπληρωτές. Η κυβέρνηση βασίζει την επικοινωνιακή της στρατηγική ώς ένα βαθμό στην αποκάλυψη του μεγέθους των στρατηγικών κακοπληρωτών, που φαίνεται ότι πράγματι δεν είναι ευκαταφρόνητο. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία του κ. Σταϊκούρα και των τραπεζών, ένα ποσοστό 30-50% ανήκει σε αυτή την κατηγορία, αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι το 1/3 όσων οδηγούνται σε πλειστηριασμό βρίσκει τα χρήματα τελικώς και πληρώνει ή ότι το 1/3 όσων μπαίνουν στην πλατφόρμα ρύθμισης δεν συνεχίζει, επειδή δεν θέλει να γίνει άρση του προσωπικού του απορρήτου. Κυρίως, όμως, επειδή οι μισοί περίπου απ’ όσους βρίσκουν καταφύγιο στον ν. Κατσέλη απορρίπτονται από τα δικαστήρια, έχοντας, όμως, εν τω μεταξύ κερδίσει χρόνο.
Στο θέμα αυτό, της σύντμησης του χρόνου αναμονής για την εκδίκαση υποθέσεων, προγραμματίζεται επίσης δραστική παρέμβαση, έτσι ώστε να κατέβει στον 1-1,5 χρόνο, αντί των 10 που είναι σήμερα. Αυτό βεβαίως θα επιδεινώσει, επίσης, το φαινόμενο των πλειστηριασμών, αφού μπορεί να βγουν εκτός οι στρατηγικοί κακοπληρωτές, αλλά μαζί τους θα πιεστούν και οι αδύναμοι. Αυτή τη στιγμή, κάπου 90.000 υποθέσεις εκκρεμούν στα δικαστήρια υπό την προστασία του ν. Κατσέλη.
Πριν από την κρίση, το 2008, γίνονταν 52.000 πλειστηριασμοί, ενώ το 2019 ο αριθμός υποχώρησε στις 22.000. Η επιστροφή στην κανονικότητα σε αυτό τον τομέα δεν θα είναι ευχάριστη.
Δίχτυ ασφαλείας
Μπορεί οι στρατηγικοί κακοπληρωτές να αποτελούν ένα διόλου ευκαταφρόνητο τμήμα των δανειοληπτών με «κόκκινα δάνεια», αλλά σίγουρα υπάρχουν πολλοί που πραγματικά αδυνατούν για διάφορους λόγους να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους και κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωποι με το φάσμα του πλειστηριασμού της πρώτης κατοικίας τους.
Για την κατηγορία αυτή, των ευάλωτων νοικοκυριών, ο κ. Σταϊκούρας έχει πει ότι στο πλαίσιο του νέου πτωχευτικού πλαισίου θα προβλέπεται ένα δίχτυ προστασίας. Δεν είναι σαφές αν αυτό το δίχτυ θα είναι επιδότηση ενοικίου, αφού ρευστοποιηθεί η περιουσία του. Σίγουρα θέλει να ενθαρρύνει την ένταξη στο υφιστάμενο πλαίσιο όσων πληρούν τα κριτήρια, για όσο αυτό ισχύει. Ο νέος πτωχευτικός, όπως τον περιγράφει ο υπουργός Οικονομικών, θα προβλέπει επίσης μια δεύτερη ευκαιρία για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, σύμφωνα με κοινοτική οδηγία. Αυτή τους επιτρέπει ξεκινήσουν «καθαροί» τη ζωή τους, αφού, όμως, ρευστοποιήσουν πρώτα την περιουσία τους, αλλά ανεξαρτήτως του αν αυτή καλύπτει το σύνολο των χρεών τους.