Εκατοντάδες χιλιάδες έμβρυα, αποτέλεσμα τεχνητής γονιμοποίησης, παραμένουν στην κρυοσυντήρηση των μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ανά τον κόσμο σε κατάσταση… διαρκούς αναμονής. Η ορθή διαχείριση των «abandoned embryos» (εγκαταλελειμμένων εμβρύων), των οποίων οι βιολογικοί «γονείς» δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη, διχάζει νομικούς και γενετιστές. Σε πρόσφατο ρεπορτάζ του ειδησεογραφικού δικτύου NBC, ο αριθμός τους στις ΗΠΑ εκτιμάται από μερικούς στις 90.000 και από άλλους σε εκατομμύρια.
Ενώπιον ενός ηθικού διλήμματος έχει βρεθεί ο γενικός γραμματέας της Ελληνικής Αναπαραγωγικής Εταιρείας, δρ Κώστας Πάντος, καθώς 17.650 κατεψυγμένα έμβρυα, που φυλάσσονταν έως τώρα στην κλινική του, έχουν ξεπεράσει την ηλικία των δέκα ετών. «Κατέθεσα αίτημα στην Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, ώστε εκείνη να γνωμοδοτήσει για την τύχη τους», αναφέρει στην «Κ» ο δρ Πάντος, που δεν κρύβει την αντίθεσή του στην καταστροφή. Βάσει της ισχύουσας ελληνικής νομοθεσίας το γενετικό υλικό φυλάσσεται έως δέκα χρόνια, στο διάστημα αυτό οι γονείς οφείλουν εγγράφως να δηλώσουν την επιθυμία τους είτε να παραχωρήσουν τα έμβρυα στην επιστημονική κοινότητα για ερευνητικούς σκοπούς, είτε να τα δωρίσουν σε άτεκνα ζευγάρια, είτε να δώσουν εντολή εξάλειψής τους.
«Εκ των θεραπευομένων μας περίπου το 1/3 συναινεί στη δωρεά των εμβρύων σε άλλα ζευγάρια», εξηγεί ο δρ Πάντος, ο οποίος κατέθεσε εγγράφως στην Εθνική Αρχή, που ανήκει στο υπουργείο Υγείας, πρόταση για τη δημιουργία μιας δημόσιας τράπεζας υιοθεσίας εμβρύων ή την ένταξή αυτών στην ήδη λειτουργούσα τράπεζα βλαστοκυττάρων. «Τα οφέλη θα είναι πολλαπλά: τα γονιμοποιημένα έμβρυα μπορούν υπό κατάλληλες συνθήκες να μετατραπούν σε βλαστοκύτταρα και να σώσουν έτσι χιλιάδες ζωές», σημειώνει, «η δημιουργία, δε, τράπεζας υιοθεσίας, που θα λειτουργεί στους κόλπους ενός δημόσιου νοσοκομείου, θα βγάλει από το αδιέξοδο πολλά άτεκνα ζευγάρια, τα οποία θα αποφύγουν την επίπονη και πολυέξοδη διαδικασία της εξωσωματικής, αλλά και την πολυετή αναμονή για υιοθεσία». Το σημαντικότερο, βέβαια, ίσως είναι ότι θα θέσει προ των ευθυνών τους χιλιάδες ζευγάρια, που κάποια στιγμή στη ζωή τους υποβλήθηκαν σε τεχνητή γονιμοποίηση, αλλά εν συνεχεία δεν προνόησαν για το μέλλον των εμβρύων που προέκυψαν. «Θα είναι πλέον τοις πάσι γνωστό ότι μετά το πέρας της 10ετίας, άπαξ και δεν αποφασίσουν οι ίδιοι για την τύχη των εμβρύων, αυτά θα προωθούνται αυτόματα στις παραπάνω τράπεζες» καταλήγει ο δρ Πάντος, περιγράφοντας το προσωπικό του όραμα για την Ελλάδα της υπογεννητικότητας. «Αν ο Ελληνας νομοθέτης δώσει το πράσινο φως για την τράπεζα υιοθεσίας εμβρύων, αυτό θα αποτελέσει μια ρηξικέλευθη κίνηση, που μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο για άλλες ευρωπαϊκές χώρες». Η πιθανότητα σύστασης τράπεζας υιοθεσίας εμβρύων βρίσκει ευήκοα ώτα και στους κόλπους της Εκκλησίας, η οποία μέχρι πρότινος κρατούσε αποστάσεις από τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
«Το άρθρο 1459 του Αστικού Κώδικα επιτρέπει μεταξύ άλλων τα έμβρυα να διατίθενται χωρίς αντάλλαγμα σε άλλα ζευγάρια», διευκρινίζει ο επιστημονικός συνεργάτης και νομικός σύμβουλος της Ελληνικής Εταιρείας Βιοηθικής κ. Τάκης Βιδάλης, «το όριο της δεκαετίας τέθηκε έχοντας ως γνώμονα την ποιότητα των εμβρύων που σταδιακά φθίνει». Σύμφωνα με τον ίδιο, η συσσώρευση των αδιάθετων εμβρύων θα μπορούσε να ελεγχθεί, «με τη δημιουργία εξαρχής μικρότερου αριθμού, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες». Ενώπιον μιας ενδεχόμενης αναθεώρησης της νομοθεσίας ο κ. Βιδάλης προτείνει «όχι μια οριζόντια αύξηση του χρόνου φύλαξης του γενετικού υλικού, αλλά τροποποίηση του χρονικού ορίου κατά περίπτωση έπειτα από γνωμοδότηση για την καταλληλότητα του υλικού από την Εθνική Αρχή».
Το φλέγον ζήτημα για τη σύσταση δημόσιας τράπεζας εμβρύων θα συζητηθεί σε διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου που διοργανώνει από τα γραφεία της αύριο, Παρασκευή, στις 12 μ. η Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής από κοινού με την Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής και την Επιτροπή Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδας.
Το «παρών» στη συζήτηση θα δώσουν ο κ. Γιώργος Πατούλης ως πρόεδρος του ΙΣΑ, ο μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, κ. Νικόλαος, ως εκπρόσωπος της Ιεράς Συνόδου, ο κ. Ιωάννης Αποστολόπουλος ως εκπρόσωπος του υπουργείου Τουρισμού, η κ. Ελένη Ρεθυμιωτάκη, πρόεδρος της Επιτροπής Βιοηθικής κ.ά.
Δέκα χρόνια δεν είναι πάντοτε αρκετά
Πριν από λίγες μέρες η Π.Σ., 45 ετών και μητέρα δύο αγοριών στην εφηβεία, πήρε τη μεγάλη απόφαση. «Μεταβήκαμε μαζί με τον σύζυγό μου στην κλινική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, μέσω της οποίας έχω αποκτήσει τα δύο μου παιδιά, και τους ανακοινώσαμε ότι είμαστε πλέον έτοιμοι να υποδεχθούμε ένα ακόμα μέλος στην οικογένειά μας», διηγείται στην «Κ» η 45χρονη γυναίκα. Η απάντηση, όμως, που έλαβε το ζευγάρι από τους υπευθύνους έκανε το χαμόγελο στο πρόσωπό τους να παγώσει, καθώς έχει παρέλθει το όριο των δέκα ετών, κάτι που σημαίνει ότι το ζεύγος έχει απολέσει την κυριότητα επί των εμβρύων. «Ονειρευόμασταν εξαρχής μια μεγάλη οικογένεια, αλλά είχαμε αναστείλει τα σχέδιά μας λόγω κάποιων προβλημάτων υγείας του συζύγου», διευκρινίζει η ίδια. Τώρα, η ζωή της οικογένειας έχει επανέλθει στην κανονικότητα. «Η επιλογή που μου απομένει είναι να κάνω εκ νέου τεχνητή γονιμοποίηση, ενώ είχα στη διάθεσή μου γενετικό υλικό, υψηλότερης ποιότητας, καθώς είχε ληφθεί σε πολύ νεότερη ηλικία», καταλήγει απογοητευμένη, «θεωρώ άδικο τον νόμο και θέλω να κινηθώ νομικά».
Η ισχύουσα νομοθεσία συντάχθηκε το 2002 και το 2005 (Ν. 3089/2002 και Ν. 3305/2005), εποχή κατά την οποία πολλές τεχνικές που σήμερα είναι διαδεδομένες, όπως η κρυοσυντήρηση ωαρίων, βρίσκονταν ακόμα σε πρώιμο, πειραματικό, στάδιο. «Υπάρχουν πολλά οξύμωρα στον σημερινό νόμο, που δεν συμβαδίζει με τις σύγχρονες μεθόδους που εφαρμόζονται στον ραγδαίως αναπτυσσόμενο κλάδο μας ούτε βέβαια με το κοινωνικό γίγνεσθαι», απαντά στην «Κ» η δρ Σοφία Καλανταρίδου, καθηγήτρια Μαιευτικής-Γυναικολογίας και Στείρωσης στο ΕΚΠΑ και πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. «Ενα εξ αυτών είναι το χρονικό όριο φύλαξης γενετικού υλικού, το οποίο από καθαρά επιστημονική άποψη μπορεί κάλλιστα να αυξηθεί».
Τα επιστημονικά δεδομένα επ’ αυτού είναι πολύ ενθαρρυντικά. «Εχουμε δημοσιεύσεις για επιτυχημένες κυήσεις με έμβρυα που έχουν παραμείνει στην κρυοσυντήρηση για 20 ή 24 χρόνια στη Μ. Βρετανία, όπου μάλιστα όταν η φύλαξη γενετικού υλικού γίνεται λόγω κακοήθειας του εν δυνάμει γονέα, επιτρέπεται πλέον να φτάσει τα 55 χρόνια», υπογραμμίζει η δρ Καλανταρίδου, που έχει ζητήσει εγγράφως από το υπουργείο τον Φεβρουάριο να ξεκινήσει διαβούλευση για την αναθεώρηση άρθρων του νόμου. «Πολλοί νεαροί άνδρες, που εμφανίζουν καρκίνο των όρχεων 18 και 20 ετών, επιθυμούν να τεκνοποιήσουν μετά τα τριάντα ίσως και μετά τα σαράντα, κάτι που ο σημερινός νόμος απαγορεύει», αναφέρει ενδεικτικά, «υπάρχουν γυναίκες που έχουν καταψύξει τα ωάριά τους ως παντρεμένες, αλλά όταν αποφασίζουν να χωρίσουν, ο σύζυγος απαιτεί την καταστροφή των ωαρίων».