Η ιταλική κυβέρνηση πρωτοστάτησε στην παρασκηνιακή μάχη για την αποτροπή του Grexit επειδή «ξέραμε ότι, αν συνέβαινε, η Ιταλία θα κινδύνευε να ήταν επόμενη στη σειρά». Με αυτή τη δήλωση, ο Ενρίκο Λέτα, πρύτανης της Σχολής Διεθνών Σπουδών των Παρισίων (PSIA) και πρωθυπουργός της Ιταλίας από τον Απρίλιο του 2013 έως τον Φεβρουάριο του 2014, δίνει το στίγμα του διακυβεύματος της αναζωπύρωσης της ελληνικής κρίσης τους περασμένους μήνες.
Ο κ. Λέτα βρέθηκε στη χώρα μας για μία ημέρα στα τέλη της περασμένης εβδομάδας, για να συμμετάσχει σε σεμινάριο για την Ευρώπη που διοργάνωσε το ΕΛΙΑΜΕΠ στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών. Η «Κ» τον συνάντησε εκεί και τον ρώτησε για τις ελληνικές εκλογές, τον Ματέο Ρέντσι, την κρίση χρέους και το μέλλον της Ευρωζώνης.
«Παρακολουθούμε πολύ στενά την κατάσταση στην Ελλάδα», τονίζει ο πρώην πρωθυπουργός. «Οι Ιταλοί αγαπούν ιδιαίτερα τους Ελληνες, υπάρχουν ξεχωριστοί δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών. Και επιθυμούμε όσο τίποτα να υπάρξει σταθερότητα στη χώρα σας, να φύγετε για λίγο καιρό από τα πρωτοσέλιδα. Ισως ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό να είναι ένας μεγάλος συνασπισμός».
«Η έξοδος από την Ευρωζώνη θα άνοιγε το κουτί της Πανδώρας», τονίζει. «Πάντα το πίστευα, εργάστηκα για να αποτρέψω μια τέτοια εξέλιξη και το ίδιο κάνει και η κυβέρνηση Ρέντσι». Αναφέρει με νόημα, ωστόσο, ότι η στήριξη της Ιταλίας προς την Ελλάδα δεν είναι άνευ όρων – προϋποθέτει από την ελληνική πλευρά «μια λογική στάση απέναντι στην Ευρώπη». Δηλώνει πάντως αισιόδοξος για την πορεία της Ελλάδας: «Οταν ακούω τι λένε τα δύο μεγάλα κόμματα σήμερα, μιλούν λογικά. Ελπίζουμε όλοι ότι το νεότερο πρόγραμμα διάσωσης θα είναι και το τελευταίο».
Ποιος ευθύνεται περισσότερο, κατά τη γνώμη του, που το Grexit επανήλθε φέτος δριμύτερο στο προσκήνιο; Ηταν ο ΣΥΡΙΖΑ υπερβολικά επιθετικός; Ηταν οι πιστωτές ανεπαρκώς ευέλικτοι; «Πολλοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο», αναφέρει. «Ενας κρίσιμος παράγοντας ήταν ο τρόπος που συμπεριφερόταν ο Βαρουφάκης στους ομολόγους του. Ο Βαρουφάκης έχασε την εμπιστοσύνη των συναδέλφων του».
Επιπροσθέτως, ο κ. Λέτα αναδεικνύει τη σημασία να ανακτήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρωτεύοντα ρόλο στις διαπραγματεύσεις – να υπερισχύσει εκ νέου η κοινοτική μέθοδος έναντι του διακυβερνητισμού. Η υπόθεση της Ελλάδας «κατέληξε να είναι αντιληπτή ως μια διαπραγμάτευση μεταξύ της Αθήνας και του Βερολίνου». «Αν η Κομισιόν δεν είναι παρούσα, αν η διαπραγμάτευση είναι μεταξύ της πιο χρεωμένης και της πιο πλούσιας χώρας, αυτό δεν εκφράζει την Ευρώπη. Η διακυβερνητική προσέγγιση μου δημιουργεί ανησυχία για το μέλλον της Ευρώπης».
Εχουν ευθύνες οι Ευρωπαίοι εταίροι της Ελλάδας για την άνοδο στην εξουσία ακραίων δυνάμεων στη χώρα; Δεν έπρεπε να είχαν φανεί πιο ευέλικτοι με την κυβέρνηση Σαμαρά, δεδομένων των επιτευγμάτων της στο δημοσιονομικό μέτωπο; «Ηταν μεγάλο λάθος των ευρωπαϊκών αρχών να μη στηρίξουν περισσότερο τις προσπάθειες του Σαμαρά», συμφωνεί. «Εβαλαν τον πήχυ υπερβολικά ψηλά και δεν αντάμειψαν την κυβέρνηση για την επίτευξη των στόχων. Οι συνέπειες της ακαμψίας τους ήταν οι έξι τρελοί μήνες του Βαρουφάκη, με την τεράστια αναταραχή και τη μεγάλη οικονομική ζημιά. Ευτυχώς, στην τελική ευθεία, ο Τσίπρας άλλαξε πορεία και υιοθέτησε μια πολύ πιο λογική και θετική στάση».
Ιταλικό παράθυρο ευκαιρίας
Η χώρα του κ. Λέτα έχει περάσει τον δικό της Γολγοθά στα χρόνια από το 2008 και μετά. Παραδέχεται μάλιστα ότι την ίδια άκαμπτη στάση που επέδειξαν οι Αρχές της Ευρωζώνης έναντι του κ. Σαμαρά την εισέπραξε και ο ίδιος ως πρωθυπουργός («τώρα όμως είναι πιο ευέλικτοι στις Βρυξέλλες», προσθέτει). Πώς βλέπει την κατάσταση σήμερα; Θα γίνουν οι μεταρρυθμίσεις που τόσο χρειάζεται η χώρα για να απελευθερώσει τις παραγωγικές της δυνάμεις και να περιορίσει την επιρροή ενός αρτηριοσκληρωτικού πολιτικού και διοικητικού κατεστημένου;
Ο κ. Λέτα χαρακτηρίζει «σημαντική και θετική» τη μεταρρύθμιση που προώθησε ο διάδοχός του στην αγορά εργασίας, αλλά, όπως λέει, «είναι μόνο το πρώτο βήμα». «H Ιταλία είναι σε μετάβαση. Πρέπει να κάνουμε τις μικρομεσαίες παραγωγικές μας επιχειρήσεις πιο εξωστρεφείς. Ελπίζω ότι ο πρωθυπουργός Ρέντσι θα αδράξει το παράθυρο ευκαιρίας που έχει παρουσιαστεί».
Από πού προκύπτει αυτό το παράθυρο ευκαιρίας; «Κατά την τελευταία δεκαετία, είχαμε το πιο αρνητικό δυνατό μακροοικονομικό περιβάλλον», εξηγεί ο πρώην πρωθυπουργός. «Ημαστε σαν ιστιοπλόοι με τον άνεμο συνεχώς κόντρα. Είχαμε πολύ υψηλές τιμές πετρελαίου, πολύ ακριβό ευρώ έναντι του δολαρίου –ένα μεγάλο πρόβλημα για την Ιταλία, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα στην Ευρώπη– και καταστροφικά επιτόκια στο δημόσιο χρέος, που έφτασαν έως και το 7%». Επιπλέον, υπήρχε η ανάγκη δημοσιονομικής προσαρμογής, η οποία, όπως λέει, συνεχίζεται εδώ και οκτώ χρόνια στην Ιταλία – περισσότερα από ό,τι στην Ελλάδα. «Η δημοσιονομική προσαρμογή είχε ως αποτέλεσμα περικοπές στις δημόσιες επενδύσεις, που έπληξε ιδιαίτερα τον Νότο της χώρας, ο οποίος υποφέρει σήμερα από αυτήν την πολιτική.
Σήμερα, «η τιμή του πετρελαίου είναι πολύ καλή», εξέλιξη που –όπως επισημαίνει– είναι «αποφασιστικής σημασίας» για την ανταγωνιστικότητα των ιταλικών εταιρειών που δεν έχουν πρόσβαση στην πυρηνική ενέργεια όπως οι γαλλικές εταιρείες. Επιπλέον, σημειώνει, η συναλλαγματική ισοτιμία έχει βελτιωθεί και τα επιτόκια δανεισμού της Ιταλίας έχουν πέσει σχεδόν στα επίπεδα των άλλων μεγάλων χωρών της Ευρωζώνης. Ο κ. Λέτα παρομοιάζει την κατάσταση της χώρας κατά τα έτη κορύφωσης της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους με τα διευρυμένα spreads των ιταλικών ομολόγων, με έναν πυγμάχο με το ένα χέρι του δεμένο πίσω από την πλάτη. Ο Ιταλός πρώην ηγέτης είναι μάλιστα σαφής σχετικά με το ποιος πρέπει να πάρει τα εύσημα για τη θεαματική βελτίωση του περιβάλλοντος: «Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στον Μάριο Ντράγκι», δηλώνει.
Πολιτικά, ωστόσο, όπως παραδέχεται, το πολυετές καθεστώς λιτότητας έχει προκαλέσει κόπωση στην κοινή γνώμη – και στροφή προς λαϊκιστικά κόμματα. «Τα τελευταία χρόνια, η στάση της κοινής γνώμης μπορεί να συνοψισθεί ως προτίμηση για οποιονδήποτε εκτός από τους παλιούς πολιτικούς. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων (υπό την ηγεσία του κωμικού Μπέπε Γκρίλο) προηγείται στις δημοσκοπήσεις. Στα δεξιά βλέπουμε την άνοδο του Σαλβίνι, του νέου ηγέτη της Λέγκας του Βορρά, με μια ρητορική κατά των μεταναστών, κατά του ευρώ και κατά της Ευρώπης».
Θεωρεί πως η μαζική εισροή προσφύγων τους τελευταίους μήνες έχει αλλάξει τα δεδομένα στην Ευρώπη, θέτοντας τις βάσεις για μια κοινή πολιτική που θα ανακουφίσει χώρες πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα και η Ιταλία; «Βλέπουμε κάποιες αλλαγές στην ευρωπαϊκή συζήτηση και εντυπωσιάστηκα με το πόσο συνέβαλε σε αυτό η φωτογραφία του κακόμοιρου μικρού Αϊλάν. Χρειάζεται πάντως ριζοσπαστική αναμόρφωση της πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και η Ελλάδα πρέπει να συνεργαστεί με την Ιταλία για να επιτευχθεί αυτό».