«Περίεργη, κλειστοφοβική εποχή», λέει ο Φίλιππος Τσιτσόπουλος, έχοντας αφαιρέσει μια μεγάλη μάσκα, πολύχρωμη, σχεδόν εξωτική, με αναλώσιμα υλικά, φρούτα κυρίως και ζαρζαβατικά, κατασκευασμένη από τον ίδιο για τις ανάγκες της περφόρμανς «Τρεις Αμλετ σε μια κουνιστή πολυθρόνα».
Το πρόσωπό του έντονα μακιγιαρισμένο, λευκό δέρμα και κατακόκκινα χείλη. Είναι εμφανώς κατάκοπος, πρέπει να έδωσε την πιο αλλόκοτη παράσταση της ζωής του. Στην ευρύχωρη και φροντισμένη ταράτσα του δημαρχείου, στην πλατεία Κοτζιά, με τη θέα που θυμίζει σκηνικό, την Ακρόπολη και το φεγγάρι στο βάθος, ο διεθνής εικαστικός καλλιτέχνης, βίντεο άρτιστ και περφόρμερ, παρουσίασε σε 50 λεπτά μια άλλη εκδοχή του σαιξπηρικού ήρωα, μπροστά σε ένα κοινό περίπου δέκα ανθρώπων: τρεις δημοσιογράφους, εργαζομένους του Δήμου Αθηναίων, την επιμελήτρια Κατερίνα Κοσκινά και τους τεχνικούς που μαγνητοσκοπούσαν την παράσταση. Μια βραδιά πριν αποφασιστούν μέτρα για τον κορωνοϊό, μέσα στον προηγούμενο μήνα, με τα πρωτόκολλα βέβαια σε ισχύ. Διακτινισμένοι στην ταράτσα, φορούσαμε μάσκες και στο τέλος τα σκόρπια χειροκροτήματα απορροφήθηκαν από την απόσταση και τη σιωπή.
Το σκηνικό αποτελείται από ένα video wall όπου προβάλλεται βίντεο που γύρισε ο καλλιτέχνης κατά τη διάρκεια της καραντίνας στον κήπο του στο Λονδίνο, με φύλλα και σαλιγκάρια, μια κουνιστή πολυθρόνα και μια αναπηρική καρέκλα. Τρεις Αμλετ, του Σαίξπηρ, του Μαρκ Τουέιν και του Χάινερ Μίλερ, αλληλοδιαπλέκονται, ενώ ο επί σκηνής καλλιτέχνης «συνομιλεί» με τον κινηματογραφημένο στο βίντεο εαυτό του. «Να ζει κανείς ή να μην ζει; αυτό είναι το δίκοπο μαχαίρι/ Αυτό κάνει την καταστροφή να διαρκεί τόσο πολύ./ Γιατί, για ποιον λόγο θα αντέχαμε να περιμένουμε μέχρι το δάσος του Birnam να έρθει στο Dunsinane/ Ενώ ο φόβος αν θα ζούμε μετά τον θάνατο να δολοφονεί την αθωότητα του ύπνου μας/ Αυτή τη δεύτερη πορεία της μεγάλης μας φύσης». Το κείμενο του Μαρκ Τουέιν (η μετάφραση του Φ. Τσιτσόπουλου) από τα αγγλικά, όπως και όλη η περφόρμανς, διαπλέκεται με μια κομβική φράση από τον μονόλογο του Αμλετ του Χάινερ Μίλερ: «Το δράμα μου έχει ματαιωθεί». Η «Μηχανή Αμλετ» παράγει ερωτήματα και αδιέξοδα. Η ψευδαίσθηση της κανονικότητας και οι αυταπάτες της μοίρας του Αμλετ με φόντο την ηθική και ανθρωπιστική κατάρρευση της Ευρώπης.
Τρεις αιώνες αποτυπώνονται στα κείμενα που χρησιμοποιεί ο Φ. Τσιτσόπουλος: ο 16ος του Σαίξπηρ, ο 19ος του Τουέιν και ο 20ός του Μίλερ. Ενα παλίμψηστο εποχών λικνίζεται στην κουνιστή πολυθρόνα του Μπέκετ (εμπνευσμένη από το «Rockaby») ή καθηλώνεται στην αναπηρική καρέκλα του Χαμ (από το «Τέλος του παιχνιδιού»). Μια φροϋδική περιήγηση στο θέατρο με οδηγό ένα σαλιγκάρι που εμφανίζεται στο βίντεο, συνοδεύοντας ακόμη και τον θρυλικό μονόλογο του σαιξπηρικού Αμλετ «να ζει κανείς ή να μη ζει». Ο Φίλιππος Τσιτσόπουλος διευκρινίζει ότι είναι μπεκετικό στοιχείο το σαλιγκάρι: «Ο κόσμος μας που γυρνάει προς τα μέσα, προς το σκοτάδι, όχι προς το φως. Η αέναη κίνηση του σαλιγκαριού που δεν πηγαίνει ουσιαστικά πουθενά. Τα πάντα αφήνουν πίσω τους αυτό το υγρό, σαν σάλιο, που άμα το δούμε στο φεγγαρόφωτο προδίδει τη διαδρομή μας. Και τι περίεργο, αλήθεια. Το σαλιγκάρι αναζητάει τον δρόμο για το σπίτι του, το οποίο όμως το κουβαλάει. Αρα, τι ψάχνει;»
Αέναη κυκλικότητα
Σύμφωνα με την επιμελήτρια Κατερίνα Κοσκινά, πρόθεση του καλλιτέχνη είναι «να σχολιάσει την αέναη κυκλικότητα της ζωής και την επανάληψη θεμάτων που σχετίζονται με την ανθρώπινη ύπαρξη, αποδεικνύοντας ταυτόχρονα ότι ακόμα και η επανάληψη όμοιων ή ίδιων φαινομενικά θεμάτων περιέχει πάντα στοιχεία διαφοροποίησης και εξέλιξης, ανάλογα με το υποκείμενο και τις ιστορικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες».
Η απάντηση ίσως τελικά να υπάρχει και στον υπότιτλο της παράστασης: «Τραγουδώντας στο εύθραυστο καράβι της ύπαρξής μας».
Ο γεννημένος το 1967 στην Αθήνα καλλιτέχνης ζει στο Λονδίνο και στη Μαδρίτη, κινείται τόσο στον χώρο της ζωγραφικής όσο και της ψηφιακής τέχνης και της τέχνης των εγκαταστάσεων. Εχει επίσης εργαστεί στον χώρο του διαδραστικού βιωματικού θεάτρου, του video theater και της εικαστικής θεατρικής ερμηνείας, εξερευνώντας τα όρια του θεάτρου και της ζωγραφικής. Οι εγκαταστάσεις και οι εικαστικές θεατρικές ερμηνείες του έχουν παρουσιαστεί στη Serpentine Gallery, στο FACT Liverpool, στο Bluecoat, στο Frieze Art Fair του Λονδίνου, στην Alte Nationalgalerie του Βερολίνου, στην Tate Modern και αλλού.
Αυτήν την περίοδο ο Φ. Τσιτσόπουλος, λόγω πανδημίας, δεν ταξιδεύει, βρίσκεται στην Αθήνα. Γιος του ηθοποιού Γιώργου Τσιτσόπουλου (1929-2006), έχει μεγαλώσει μέσα στο θέατρο. Τον ρωτώ γιατί επέλεξε την περφόρμανς ως τρόπο έκφρασης: «Είχα σπουδάσει ζωγραφική, αλλά αισθάνθηκα ότι με αυτόν τον τρόπο δεν μπορούσα να εκφράσω τη σχέση μου με το θέατρο και με τον πατέρα μου. Δεν μπορούσα να “μιλήσω” για όλα όσα με είχαν διαποτίσει. Οπως τα γλυκά που με κερνούσε η Παξινού όταν παιδάκι έμπαινα στα καμαρίνια την εποχή που έπαιζε τη “Μάνα κουράγιο”… Ολες τις μνήμες που είχα, την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία μεγάλωσα, τις χαρές και τα πένθη της».
Η παράσταση «Τρεις Αμλετ σε μια κουνιστή πολυθρόνα» εντάσσεται στο πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, για τη στήριξη του πολιτισμού και των καλλιτεχνών με παροχή χώρων για εκδηλώσεις, υλικοτεχνική υποδομή και προβολή. Λόγω των ειδικών συνθηκών και των μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας, η περφόρμανς μαγνητοσκοπήθηκε και έχει αναρτηθεί.
Δείτε το βίντεο εδώ