Γιατί υπάρχει ο κόσμος;

Το 1998, ο Αμερικανός συγγραφέας Τζιμ Χολτ προσκλήθηκε σε εκδήλωση του College de France στο Παρίσι προς τιμήν του Κλοντ Λεβί-Στρος, ο οποίος έκλεινε 90 χρόνια ζωής.

Στο βιβλίο του «Γιατί ο κόσμος υπάρχει;» (Why does the world exist? One Man’s Quest for the Big Answer, εκδ. W. W. Norton & Company Inc, 2012), ο Χολτ παραθέτει μέρος της ομιλίας: «“Ο Μονταίνιος”», άρχισε, «είχε πει ότι το γήρας μάς μειώνει κάθε μέρα έτσι που, όταν ο θάνατος επέρχεται, αυτό που παίρνει είναι ένα τέταρτο ή το μισό από τον άνθρωπο που ήταν κάποτε. Ομως ο Μονταίνιος έζησε ώς τα πενήντα εννέα του, συνεπώς δεν είχε ιδέα περί του ακραίου γήρατος στο οποίο βρίσκομαι εγώ σήμερα”». «Ο Λεβί-Στρος λέει ότι νιώθει σαν ένα “θρυμματισμένο ολόγραμμα” το οποίο έχει χάσει την ενότητά του αλλά διατηρεί ακόμη την αρχική του εικόνα. Δεν περιμέναμε μια τέτοια ομιλία», γράφει ο Χολτ. «Αυτό είναι κάτι προσωπικό, είναι για τον θάνατο». 

«Ο Λεβί-Στρος συνεχίζει μιλώντας για τον “διάλογο” ανάμεσα στον διαβρωμένο εαυτό που έχει καταλήξει να είναι και στον ιδανικό εαυτό με τον οποίο συνυπάρχει. Ο τελευταίος, σχεδιάζοντας νέα, φιλόδοξα πρότζεκτ, λέει στον πρώτο, “πρέπει να συνεχίσεις”. Αλλά ο τελευταίος απαντά, “αυτό είναι δική σου δουλειά – μόνον εσύ μπορείς να βλέπεις ολόκληρα τα πράγματα”». Ο Λεβί-Στρος κλείνει την ομιλία του με τη βεβαιότητα πως ο διαβρωμένος εαυτός θα συνεχίσει να οδηγείται ακόμα πιο βαθιά στην ύστατη διάλυσή του. 

Ο Χολτ επιστρέφει στο ξενοδοχείο του, ανάβει την τηλεόραση και πέφτει πάνω σε βιβλιολογική εκπομπή του Μπερνάρ Πιβό με θέμα το ερώτημα του Λάιμπνιτς: «Γιατί να υπάρχει το κάτι αντί για το τίποτα;».

Καλεσμένοι είναι ένας αγέλαστος καθολικός ιερέας, ένας στρυφνός φυσικός και ένας βουδιστής μοναχός. Ο ιερέας μιλάει για σχέδιο του Θεού, ο οποίος δίνει νόημα στο σύμπαν. Ο φυσικός μιλάει για τυχαίες «κβαντικές διεμπλοκές» στο κενό.

«Ο μόνος που χαμογελά», γράφει ο Χολτ, «είναι ο βουδιστής μοναχός». Σε αντίθεση με τον «δυσκοίλιο ιερέα και τον μονίμως εκνευρισμένο φυσικό, ο μοναχός ακτινοβολεί από ευτυχία». Γι’ αυτόν, το σύμπαν πάντοτε υπήρχε. Δεν είναι δυνατόν κάτι να προκύψει απ’ το τίποτα, πρόσθεσε. «Στο τέλος τέλος, τι είναι το σύμπαν; Δεν είναι το τίποτα.

Κι ωστόσο είναι κάτι που βρίσκεται πολύ κοντά στο τίποτα: είναι το κενό. Τα πράγματα δεν έχουν στ’ αλήθεια τη στερεότητα που τους αποδίδουμε. Ο κόσμος είναι σαν όνειρο, ψευδαίσθηση. Αρα το ερώτημα του Λάιμπνιτς εδράζεται πάνω στη βεβαιότητα ότι κάτι υπάρχει. Αυτό είναι μια ψευδαίσθηση». 

«Σοβαρά;» λέει σκεφτικός ο Πιβό. «Ναι!» αποκρίνεται ο μοναχός χαμογελώντας πλατιά. 

Ο Χολτ έπεσε για ύπνο. Λίγα χρόνια μετά, γεννήθηκε ένα μικρό σύμπαν: το βιβλίο του με τον τίτλο «Γιατί υπάρχει ο κόσμος;». Απ’ το τίποτα γεννήθηκε ένας ολόκληρος κόσμος. Ψευδαίσθηση ή όχι, όνειρο ή όχι, αυτό από μόνο του είναι ένα τεράστιο θεραπευτικό χαμόγελο.