Τα δημοσιεύματα, από τη δεκαετία του ’60, που μιλούσαν για την επιχωμάτωση της παραλίας του Νέου Φαλήρου και του Μοσχάτου έρχονται στον νου όταν περνάω από τα έργα της Περιφέρειας στον Φαληρικό Ορμο. Περιμένω να δω το έργο ολοκληρωμένο, αλλά δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι ο γιγαντισμός δεν είναι πάντα η καλύτερη επιλογή.
Το Νέο Φάληρο άρχισε ήδη να παρακμάζει από τη δεκαετία του 1930, όταν νέες βιομηχανίες κοντά στον Κηφισό άρχισαν να αλλάζουν την ποιότητα του αέρα και η νέα εσωτερική γεωγραφία της πρωτεύουσας έδινε διέξοδο σε άλλες περιοχές που ανέβαιναν.
Ομως ώς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, το Νέο Φάληρο διατηρούσε τη γοητεία του. Οχι πλέον ως ένα δημοφιλές θέρετρο όπως ήταν το 1900, αλλά ως ένα φιλήσυχο προάστιο με τα παλιά αρχοντικά του, τους ψηλόκορμους φοίνικες, τους παλιομοδίτικους κήπους, την ακροθαλασσιά δυο βήματα από τα πρώτα σπίτια. Μια εκδοχή του παραδείσου στις ακτές του Σαρωνικού. Θυμάμαι τον ζωγράφο Δημοσθένη Κοκκινίδη που μου είχε περιγράψει την ατμόσφαιρα των παιδικών του καλοκαιριών στο Νέο Φάληρο πριν από το 1940 και έχω ακόμη στη μνήμη τις φωνές των παιδιών που έπαιζαν στον χωματόδρομο, τον φούρνο που έψηνε τα γεμιστά, τον φλοίσβο των κυμάτων, τη γεύση του ελληνικού καλοκαιριού.
Αυτό το Μπιαρίτς του Σαρωνικού, προσαρμοσμένο στην απλότητα και στην πρακτικότητα της ελληνικής ζωής, κατακρεουργήθηκε σταδιακά, ήδη με τους αδηφάγους συντελεστές δόμησης που δόθηκαν επί δικτατορίας και σήμαναν την αρχή του τέλους. Το Νέο Φάληρο, σαν μια παραθαλάσσια Κηφισιά, είχε τις προδιαγραφές να είμαι μια εσαεί λουτρόπολη δίπλα στην Καστέλλα και πολύ κοντά στην Αθήνα. Στους δρόμους του, στη Δημητρίου Φαληρέως, στην Ελευθερίου Βενιζέλου, στην Ειρήνης, στην Καραϊσκάκη, στη Σμολένσκι, ο περιπατητής θα δει απομεινάρια του παρελθόντος. Σπίτια συντηρημένα και κατοικημένα και σπίτια ερειπωμένα με μόνο τους τοίχους όρθιους μέσα σε κήπους μυστηριακής σιωπής.
Το Νέο Φάληρο δεν πρόλαβε να διασωθεί, όπως και κανένα προάστιο, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, καθώς η ανακατανομή του πληθυσμού στον Μεσοπόλεμο, και για δεύτερη φορά στις δεκαετίες ’60 και ’70, έθεσε άλλη βάση ανάπτυξης, θέσπισε άλλους κανόνες, σχεδίασε άλλη ζωή. Σήμερα, αν το Νέο Φάληρο είχε διασωθεί, θα ήταν από τις ακριβότερες περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά. Τα υψηλής ποιότητας αρχοντικά του μαρτυρούν την αστική διαδρομή του. Κάποια από αυτά είχε φωτογραφήσει ο Στέλιος Σκοπελίτης στη δεκαετία του 1970 και μερικά διασώζονται ακόμη σε πολύ χειρότερη κατάσταση, καθώς έχουν σχεδόν καταρρεύσει αν και «διατηρητέα».
Ορισμένα από τα σπίτια, όπως αυτό της Δημητρίου Φαληρέως 24 ή αυτό της Βενιζέλου και Σμολένσκι, φέρουν στο Νέο Φάληρο την προαστιακή αρχιτεκτονική που κατά περίπτωση βλέπουμε στην περιοχή, με βαθιές, κυρτές στέγες και ενίοτε με πυργίσκο-παρατηρητήριο. Παραπέμπουν σε αντίστοιχα σπίτια της παλιάς Καλλιθέας και στην οικοδομική δραστηριότητα που είχε αναπτύξει ο Παύλος (Πάουλ) Τσίλλερ, αδελφός του Ερνέστου. Οι παλιές φωτογραφίες του Νέου Φαλήρου δείχνουν πολλές τέτοιες κατασκευές, φτιαγμένες σε παραλλαγές με βάση το ίδιο αρχιτεκτονικό φιγουρίνι, όπως αργότερα, μετά το 1927, αναπτύχθηκε στην περιοχή Κυπριάδη ένα άλλο πρότυπο επαύλεως σε παραλλαγές. Αντιστοίχως, συστάδες επαύλεων με παραλλαγές μοτίβων θα έβλεπε κανείς στον Μεσοπόλεμο και στις πιο αστικές συνοικίες των προσφύγων.
Σήμερα, αξίζει κανείς να φωτογραφήσει απλώς τα ερείπια του Νέου Φαλήρου. Κάποιοι συντήρησαν τα σπίτια τους και αυτά είναι η ομορφιά του ξεχασμένου παραδείσου.