ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ, ΚΩΣΤΑΣ Δ. ΓΑΡΙΤΣΗΣ
Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος: Για τον Ελληνισμό και την Εθνεγερσία
εκδ. Εταιρεία Φίλων Κωνσταντίνου και Ιωάννας Τσάτσου
σελ. 174
Οπως επισημαίνει στον πρόλογό του ο Λίνος Γ. Μπενάκης, «η ποσότητα και η ποιότητα των επίκαιρων κειμένων του Προέδρου Κωνσταντίνου Τσάτσου με αφορμή μια εθνική επέτειο, πανελλαδική ή τοπική, έχει κύριο χαρακτηριστικό της την πατριωτική μετριοπάθεια». Ο όρος αποδεικνύεται εξαιρετικά ακριβής, αν κανείς περιδιαβεί την έκδοση που επιμελήθηκε ο Μπενάκης, μαζί με τον Κώστα Δ. Γαρίτση, θέλοντας να αναδείξει τη διαχρονική αξία των λόγων του Κωνσταντίνου Τσάτσου και ιδιαίτερα εκείνων που αναφέρονται σε πρόσωπα και γεγονότα γύρω από την αυγή του νέου ελληνικού έθνους-κράτους.
Τα κείμενα που υπάρχουν εδώ, αποτελούν στην πλειονότητά τους γραπτή μορφή ομιλιών του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας, ενώ εκτείνονται χρονικά από το 1945 (τότε για πρώτη φορά ο Τσάτσος χρίζεται υπουργός στην κυβέρνηση του Πέτρου Βούλγαρη) έως το 1982, λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του. Πέραν των υπολοίπων επομένως, είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τις ιστορικές περιστάσεις και εξελίξεις, στον τρόπο που αυτές διακρίνονται μέσα στους λόγους του πολιτικού και ακαδημαϊκού.
Από την άλλη, η αληθινή δύναμη των συγκεκριμένων κειμένων έχει να κάνει με τη χρήση της γλώσσας και τις αποχρώσεις που αυτή δίνει σε ομιλίες που –δεν πρέπει να λησμονούμε– είναι στην πλειονότητά τους πανηγυρικές. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την ομιλία του 1949 με αφορμή την επέτειο από την Εξοδο του Μεσολογγίου: «Οταν κάποτε εσήμανε η ανάστασιμη ημέρα που θα ’πρεπε να ξαναρχίσει το κτίσιμο του Εθνικού ναού, πολλοί συνάχτηκαν άξιοι μάστοροι και άξιοι εργάτες για το έργο το τρανό. Ομως δεν έφτανε όλη τούτη η αξιότητα. Επρεπε, σαν στης Αρτας το γιοφύρι, να στοιχιώση κάποια ζωή στα θεμέλια για να στεριώσει η οικοδομή στους αιώνες».
«Επρεπε στη ρίζα της κάποιος μεγάλος χαμός να συντελεσθεί. Χρειαζόταν η προσφορά μιας υπέρτατης θυσίας. Τότε για στοιχιό, για να στεριώσει ο Εθνικός ναός, πρόσφερε τη ζωή του το Μεσολόγγι. Θυσία απαράμιλλη που κάποτε ανάλογη μέσα στην ιστορία την έχουν αποφασίσει άτομα ξεχωριστά, αλλά που δεν θυμάμαι να την αποφάσισε ποτέ, ομόφωνα και ομόψυχα, ένας ολόκληρος λαός».
Η Εταιρεία Φίλων Κωνσταντίνου και Ιωάννας Τσάτσου κυκλοφόρησε ταυτόχρονα άλλη μία αφιερωματική έκδοση, η οποία περιλαμβάνει «εξαντλητική εργογραφία», όπως την έχει συντάξει ο Λίνος Μπενάκης. Αξιοπρόσεκτο είναι επίσης το εκτενές επίμετρο, το οποίο περιλαμβάνει ανθολόγηση φιλοσοφικών κειμένων του Τσάτσου. Εκεί διαβάζουμε: «Μπορεί η ανθρώπινη ζωή να είναι κάτι πρόσκαιρο, πρόσκαιρη η ζωή της ανθρωπότητας, του πλανήτη μας, του Σύμπαντος. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν έχουν αξία όσα περαστικά περιέχει. Δεν τα καταξιώνει ο χρόνος, αλλά η ποιότητα. Κι αν σε ένα σημείο και σε μια στιγμή του απείρου και της αιωνιότητας συνέβη αυτό το θαύμα του νου, αυτό έχει αξία απόλυτη, και ας είναι στιγμιαίο, και ας είναι κατά χώρον και χρόνον μηδενικό»