Το γενικό πλαίσιο τέθηκε από την Κατερίνα Ευαγγελάτου. Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου εξέφρασε τη χαρά της για το γεγονός ότι η παράσταση «ödipus/οιδίποδας», σε κείμενο της Μάγιας Τσάντε και σκηνοθεσία του Τόμας Οστερμάιερ, θα πραγματοποιήσει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο αργολικό θέατρο, στον τόπο για τον οποίο δημιουργήθηκε. Το έργο εντάσσεται στον κύκλο Contemporary Ancients του Φεστιβάλ και επιχειρεί να καταθέσει μια νέα πρόταση για την επεξεργασία της δραματουργικής κληρονομιάς των αρχαίων Ελλήνων: «γίνεται ένας διάλογος χρόνια τώρα», συμπλήρωσε η Κατερίνα Ευαγγελάτου, «για το ποια έργα μπορούμε και πρέπει –αν υπάρχει “πρέπει” στην τέχνη– να παρουσιάζουμε στην Επίδαυρο. Εχουν παρουσιαστεί έργα του Σαίξπηρ, του Μπέκετ κ.ά., αλλά ο διάλογος δεν φαίνεται να έχει μπει σε ένα δρόμο. Το συγκεκριμένο έργο επιθυμεί να προσφέρει κάτι γόνιμο σε αυτόν τον διάλογο. Μας ενδιαφέρει να μιλήσουμε στο κοινό και με αυτόν τον τρόπο».
Σύγχρονη τέχνη
Και αν όλα τα παραπάνω υπονοούσαν μια διαφορετική προσέγγιση στον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή, η υπόθεση άρχισε να επιβεβαιώνεται όταν στη συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε χθες στην Επίδαυρο για την παράσταση «ödipus/οιδίποδας», τον λόγο πήρε ο Τόμας Οστερμάιερ, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της βερολινέζικης Σαουμπίνε, η οποία συνυπογράφει την παραγωγή της παράστασης μαζί με το Φεστιβάλ. «Νομίζω ότι αν οι αρχαίοι Ελληνες ήξεραν ότι ανεβάζουμε τα έργα τους ίδια και απαράλλακτα, θα γελούσαν», είπε ο σκηνοθέτης και συνέχισε: «Εκείνα τα έργα ήταν σύγχρονη τέχνη στην εποχή τους. Ηταν σαν να συμμετείχαν σε διαγωνισμούς για παγκόσμιες πρεμιέρες. Σήμερα δεν μπορούμε να γράψουμε κάτι καλύτερο. Το να επαναλαμβάνουμε παλιά έργα, είναι δείγμα ενός αδύναμου πολιτισμού. Τουλάχιστον ας τα προσαρμόζουμε ώστε να πει ο καθένας τη δική του εκδοχή. Ακόμα και τότε, επρόκειτο για την προσέγγιση του Σοφοκλή στον αρχαίο μύθο. Δεν υπάρχει μια ιερή εκδοχή του Οιδίποδα, αλλά μια ιστορία που λέγεται με διαφορετικούς τρόπους».
Βούληση και εξουσία
Στην εκδοχή της Μάγιας Τσάντε, δραματουργού της Σαουμπίνε, η ιστορία λαμβάνει χώρα στο σήμερα και έχει ως πρωταγωνιστές μια οικογένεια Γερμανών επιχειρηματιών, που κάνουν διακοπές στην Ελλάδα. «Συμφωνήσαμε με τον Τόμας ότι δεν πιστεύουμε στη μοίρα, αλλά στην πεποίθηση ότι ο άνθρωπος δημιουργεί το πεπρωμένο του και επομένως κινηθήκαμε στο πεδίο της βούλησης, των αποφάσεων. Αναρωτηθήκαμε τι συμβαίνει όταν μια ζωή φαίνεται τέλεια, αλλά ξαφνικά κάποιος σου τραβάει το χαλί κάτω από τα πόδια και ανακαλύπτεις ότι εσύ είσαι η αιτία της καταστροφής, ενώ μας ενδιέφερε και η έννοια της εξουσίας, που ασκείται διαφορετικά ανάλογα με τις γενιές, τις χώρες, τα φύλα», είπε η κ. Τσάντε.
«Το ενδιαφέρον», συνέχισε ο Τόμας Οστερμάιερ, «είναι ότι όσα γνωρίζουμε σχετικά με τον Οιδίποδα π.χ. στη Γερμανία, έχουν να κάνουν με τον Φρόιντ και το οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Η ιστορία όμως δεν έχει να κάνει με αυτό. Το βαθύτερο νόημα του Οιδίποδα είναι το γνώθι σαυτόν. Ο Οιδίποδας δεν καταλαβαίνει ποιος είναι, ποια είναι η ανάμειξή του στην καταστροφή. Σήμερα, αντιμετωπίζουμε την παγκόσμια τρομοκρατία, την κλιματική αλλαγή, την πανδημία. Εμείς έχουμε την ευθύνη για αυτά. Η τρομοκρατία δεν θα υπήρχε χωρίς την κυριαρχία της Δύσης. Στην καταστροφή του περιβάλλοντος έχουμε συμβάλει κι εμείς. Οταν κάποιος δείχνει με το ένα του δάχτυλο, υπάρχουν άλλα τέσσερα που δείχνουν τον ίδιο».
Πατριαρχία
Οπως ο Οιδίποδας, συνέχισε ο σκηνοθέτης, αναζητάει έναν δολοφόνο αλλά ξεχνάει ότι και ο ίδιος έχει σκοτώσει άνθρωπο στο παρελθόν, έτσι και εμείς, αποκρύπτουμε την ευθύνη μας για την ύπαρξη λ.χ. του χάσματος πλουσίων και φτωχών. Σε ανάλογο μήκος κύματος, ο Οστερμάιερ και η Τσάντε τόνισαν ότι στην εκδοχή τους, η Ιοκάστη φωτίζεται περισσότερο. «Ενα σημείο που με ενδιαφέρει», παρατήρησε ο σκηνοθέτης, «έχει να κάνει με το πέρασμα από τον μητριαρχικό Μινωικό πολιτισμό στην πατριαρχία: η Ιοκάστη, η Κλυταιμνήστρα, βρήκαν άλλον άνδρα και έτσι τιμωρήθηκαν. Ισως λοιπόν τα αρχαία έργα λειτουργούσαν ως προπαγάνδα, ως μοχλός πίεσης, ώστε να σταματήσουν οι γυναίκες αυτή τη συμπεριφορά».
Ερωτώμενος αν προσπαθεί να «διορθώσει» το έργο του Σοφοκλή, όπως συμβαίνει εσχάτως με διάφορα έργα, ο Τόμας Οστερμάιερ σχολίασε ότι και ο Σοφοκλής είχε διορθώσει τον αρχαίο μύθο. Η δική του εκδοχή, είπε, μοιάζει σήμερα καλύτερη από εκείνη του αρχαίου τραγωδού, αν και κατόπιν παρατήρησε ότι δεν πρόκειται για κάποιο διαγωνισμό, αλλά για μια προσπάθεια να γραφτεί ένα έργο ταιριαστό με τη σύγχρονη συνθήκη. Βασική αιτία πάντως της ενασχόλησής του με το έργο ήταν η συνειδητοποίησή του το 2015, ότι οι τρομοκράτες του χτυπήματος στο Μπατακλάν προέρχονταν από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, όχι τις ισλαμικές. Σε κάθε περίπτωση, ένιωθε και νιώθει σαν κάποιος που πρέπει να υπερασπιστεί τις απόψεις του για το θέατρο. «Στην πρεμιέρα του έργου», κατέληγε ο σκηνοθέτης, «θα γίνω 53 ετών κι όμως νιώθω σαν νεαρός σπουδαστής που θέλει να φανεί εξυπνότερος από τους άλλους, ενίοτε αποτυγχάνει, αλλά εξακολουθεί να προσπαθεί».
ödipus/οιδίποδας, 3-5 Σεπτεμβρίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 9 μ.μ.