«Ενας άνθρωπος είπε στο σύμπαν: “Κύριε, υπάρχω!” “Ναι, αλλά”, απάντησε το σύμπαν, “το γεγονός αυτό δεν μου έχει δημιουργήσει κάποιο αίσθημα υποχρέωσης”». Αυτό το πολύ σύντομο πεζοποίημα του Αμερικανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Στίβεν Κρέιν εκδόθηκε το 1899 (ένα χρόνο προτού πεθάνει, στα είκοσι εννέα του).
Εννέα χρόνια αργότερα, το 1908, ένας άλλος Αμερικανός, μουσικός αυτή τη φορά (και ασφαλιστής το επάγγελμα!), ο Τσαρλς Αϊβς (1874-1954) συνέθεσε ένα επίσης πολύ σύντομο συμφωνικό έργο (διάρκειας μόλις τεσσάρων λεπτών και κάτι), στο οποίο έδωσε τον τίτλο «Το αναπάντητο ερώτημα» (The Unanswered Question).
Ο μεθοδικός, ήρεμος και διακριτικός Αϊβς δεν είχε καμία σχέση με τον ατίθασο, περιπετειώδη Κρέιν. Κι ωστόσο, είναι σαν να συναντιούνται μέσα στη δημιουργική ανησυχία τους: είναι λες και ο συνθέτης να προσπάθησε να αποδώσει με ήχους –αλλά και με ένα μεγάλο, εμφατικό ερωτηματικό– την αυθάδικη δήλωση του ανθρώπου στο ποίημα.
Πιθανολογείται πως η έμπνευση του Αϊβς πυροδοτήθηκε από ένα άλλο ποίημα, του «πατριάρχη» της αμερικανικής γραμματολογίας, του Ραλφ Ουόλντο Εμερσον, με τον (ενδεικτικό) τίτλο «Η σφίγγα» (1841), η οποία είναι η ίδια «το αναπάντητο ερώτημα». Σε κάθε της ερώτηση, η απάντηση «είναι ένα ψέμα», αν και η απόλυτα «εσφαλμένη απάντηση είναι ο χρόνος».
Το μικρό-μεγάλο έργο του Αϊβς αποπειράται να αποτυπώσει μουσικά το άχρονο μέσα από μια υποβλητική, φαινομενική «ακινησία» των εγχόρδων, σε συνδυασμό με το απειλητικό, παράφωνο σχόλιο μιας μοναχικής τρομπέτας, το οποίο συμπληρώνεται από την επίσης σκόπιμη κακοφωνία των ξύλινων πνευστών: στην αρχή ακούγονται πιο συμμαζεμένα, στη συνέχεια όμως παρεκτρέπονται σε εξαλλοσύνες.
Η ομορφιά του έργου έγκειται στην (αμερικανική) οικονομία και στην γκροτέσκα χροιά του – και σε μια, κάποια δόση, υπόγειου, υπαινικτικού (επίσης αμερικανικού) χιούμορ. Ειδικά τα έγχορδα είναι σαν να ανοίγουν ένα παράθυρο σε έναν κόσμο που υποψιαζόμαστε διαρκώς αλλά δεν αντέχουμε να ψάξουμε.
Το «Η φύσις αγαπά να κρύβεται» ίσως να βρίσκει σε αυτά τα θλιμμένα όσο και σαγηνευτικά έγχορδα την ιδανική, σύγχρονη έκφρασή του. Ή αλλιώς, πώς το κρυπτικό έχει μέσα του εγκιβωτισμένο τη δίψα μας για το αλλιώς.
Το «Αναπάντητο ερώτημα», έτσι όπως πάει να απεικονίσει αυτό που δεν απεικονίζεται (το άχρονο), μας υπενθυμίζει τον ζωτικής σημασίας ρόλο της αέναης κίνησης σε έναν βίο καταδικασμένο στη φθορά αρχής εξαρχής.
Με έναν πολύ διεστραμμένο τρόπο, το μουσικό έργο έχει ένα γλεντζέδικο στοιχείο και όχι την οργή του ποιητικού επιγράμματος του Κρέιν. Σε πείσμα της ακινησίας που επιτάσσει η αιωνιότητα, η ίδια η ύπαρξη, ρωτώντας και μη παίρνοντας καμία απάντηση, δεν παύει να κινείται, όπως οι πλανήτες, τα άστρα, οι γαλαξίες μέσα στο απέραντο, παγερά αδιάφορο σύμπαν.