Το σινέ «Γρανάδα» στη λεωφόρο Αλεξάνδρας ήταν κατάμεστο. Ηταν χειμώνας του 1977 –ίσως άνοιξη του ’78– και η μεγάλη αφίσα στην πρόσοψη έδινε ένα μήνυμα που για τα παιδικά μας μάτια ήταν μαγικό με έναν –κυριολεκτικά– αστρονομικό τρόπο. «Ο Πόλεμος των Αστρων», έγραφε ο μεγάλος τίτλος και η πρωτότυπη γραμματοσειρά ήταν, θα έλεγε κανείς, φερμένη κατευθείαν από το Διάστημα. Κι όμως, στην αφίσα υπήρχε ένας ιππότης ντυμένος στα άσπρα να κρατά ένα σπαθί, μια πριγκίπισσα και η μαύρη μάσκα ενός σκοτεινού, μοχθηρού χαρακτήρα, που έμοιαζε σαν υποχθόνιος μάγος από παλιό παραμύθι.
Στην ουσία, εκείνο το χειμωνιάτικο βράδυ στην Αθήνα του τέλους του ’70, μπήκαμε στον κινηματογράφο για να δούμε μια ιστορία σαν αυτές που μας έλεγαν οι παππούδες μας, ιστορίες με ιππότες, μάγους, βασίλισσες και δράκους, με μόνη διαφορά πως αυτή τη φορά η ιστορία λάμβανε χώρα έτη φωτός μακριά, εκεί ψηλά στ’ άστρα, πάνω από τις πολυκατοικίες και τις κεραίες της πόλης, εκεί όπου ζούσαν μακρινοί πολιτισμοί και εξωγήινα όντα, γαλαξιακοί στρατοί και ιππότες που λέγονταν «Τζεντάι», οι οποίοι κρατούσαν σπαθιά από φως.
Ηταν η πρώτη ταινία μιας τριλογίας, με υπότιτλο «Μια Νέα Ελπίδα», και η επόμενη, η δεύτερη της σειράς, με τίτλο «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται», ήρθε τρία χρόνια μετά. Ηταν πια 1981 και η τεχνολογία τριγύρω μας έμοιαζε να αντικατοπτρίζει ολοζώντανα την ταινία: στο σπίτι μας είχε μπει το πρώτο ηλεκτρονικό παιχνίδι που παίζαμε στην τηλεόραση, το «Pong», στα μπιλιαρδάδικα και στα στέκια της νεολαίας έφταναν οι πρώτες παιχνιδομηχανές με κερματοδέκτη, οι πρώτοι οικιακοί υπολογιστές έβγαιναν σιγά σιγά στην αγορά, το πρώτο διαστημικό λεωφορείο απογειωνόταν από το ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα και το «Διαστημόπλοιο Αργώ» είχε αρχίσει να προβάλλεται από την ΕΡΤ και να ταξιδεύει τα πιτσιρίκια, κάθε Πέμπτη και Κυριακή απόγευμα, σε μακρινούς γαλαξίες. Δύο χρονιές μετά, το 1983, ήρθε το επικό τέλος της τριλογίας –«Η επιστροφή των Τζεντάι»– εκεί που, στο τέλος, νικάει το καλό και η γαλαξιακή ισορροπία αποκαθίσταται.
Στα τέλη του ‘70, στα δικά μας συνοικιακά σινεμά, αλλά και όλου του πλανήτη, ήρθε για να μείνει αυτή η φουτουριστική μάχη της «φωτεινής» και της «σκοτεινής» πλευράς, γεννώντας ένα πανίσχυρο εμπορικό προϊόν που έφερε με τη σειρά του μια ατέλειωτη σειρά από παραπροϊόντα, από δύο ακόμα κινηματογραφικές τριλογίες ως μυθιστορήματα και κόμικς. Και, εύκολα διαπιστώνει κανείς, πως η πρώτη αυτή επική τριλογία που έβαλε τις βάσεις για τον αχανή κόσμο του «Πολέμου των Άστρων», δεν
χρησιμοποιούσε πρωτότοκα κοινές αντιλήψεις της κοινωνίας μας σχετικά με κάτι οικουμενικό και πανανθρώπινο, όπως οι έννοιες του καλού και του κακού, ή κάτι φουτουριστικό και τεχνοκρατικό, όπως την εξερεύνηση του διαστήματος και τα «τελευταία σύνορα» της επιστήμης και του ουρανού.
Αιώνια μάχη
Πριν από τον «Πόλεμο των Αστρων», υπήρξαν αιώνες ανθρώπινης μυθοπλασίας που ξεχειλίζει από ήρωες και κακούργους, από αγίους και δαίμονες. Από τις αρχαίες μυθολογίες, τους Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης έως τον Τόλκιν και το ευρωπαϊκό μελόδραμα, παρακολουθούμε ασταμάτητα την αιώνια μάχη του σκοταδιού και του φωτός. Ανάλογα, οι μύθοι που ονειρευτήκαμε για την τεχνολογία και το Διάστημα μπορεί να έφτασαν σε μια χρυσή εποχή τη δεκαετία του ’70, αλλά υπήρξαν κομμάτι της λαϊκής φαντασίας και κουλτούρας ήδη για έναν ολόκληρο αιώνα (ο Ιούλιος Βερν μίλησε για ταξίδια στο φεγγάρι το 1865, ο Χ. Τζ. Ουέλς έγραψε τον «Πόλεμο των Κόσμων» τριάντα χρόνια μετά και ο Φριτς Λανγκ γύρισε το «Μετρόπολις» το 1927).
Μπορεί όμως να πει κανείς πως οι συλλογικές μας φαντασιώσεις για το διάστημα και το μέλλον αποκρυσταλλώθηκαν με τον πιο θνητό, με τον πιο γήινο, με τον πιο λαϊκό τρόπο, στην πρώτη τριλογία του «Πολέμου των Άστρων». Ο δημιουργός της, ο Τζορτζ Λούκας, παρήγαγε μια σύγχρονη μυθολογία που πατά ανάμεσα σε ανθρώπινες παραδόσεις από όλο τον πλανήτη και τα όνειρα μας για το μέλλον από το αμερικανικό γουέστερν και ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές «διαστημικές όπερες» οπως το «Μπακ Ρότζερς» έως την παράδοση των σαμουράι στην Ιαπωνία.
Και είναι η Ιαπωνία που με τη σειρά της οραματίζεται την καλιφορνέζικη αυτή διαστημική μυθολογία, σε μια νέα τηλεοπτική σειρά που προβάλλεται εδώ και λίγες ημέρες στο κανάλι Disney+ – ένα συνδρομητικό κανάλι που θα έρθει στη χώρα μας μέσα στην επόμενη χρονιά, φιλοδοξώντας να χτυπήσει στα ίσα τις άλλες μεγάλες πλατφόρμες του streaming, αυτές του Netflix και του Amazon.
Στη σειρά αυτή, ο «Πόλεμος των Αστρων» αφήνεται στα χέρια επτά σπουδαίων γιαπωνέζικων animation studios, τα οποία σε εννέα επεισόδια-ταινίες μικρού μήκους (διάρκειας από 14 έως 22 λεπτά) εξιστορούν δημιουργικά τις δικές τους εκδοχές της αμερικανικής εποποιίας. Εννέα επεισόδια, εννέα διαφορετικές αυτοτελείς ιστορίες και ξεχωριστές αισθητικές που όλες τους μιλούν για ένα πράγμα: για τα «οράματα» (όπως λέει και ο ίδιος ο τίτλος της σειράς – «Visions») της Ιαπωνίας για τη Δύση και ένα από τα πιο διάσημα παραμύθια της. Απορεί μάλιστα κανείς πώς κάτι τέτοιο δεν είχε συμβεί νωρίτερα, με δεδομένο ότι από καταβολής του αστρικού έπους, κάπου στέκεται, σιωπηλή, αφανής πρωταγωνίστρια (αλλά κεντρική, με ακλόνητο τρόπο), η μακρινή Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.
Τα δάνεια της αμερικανικής όπερας του Διαστήματος από την Ιαπωνία είναι αμέτρητα και πρώτο και κεντρικότερο είναι αυτό που διαφαίνεται στην πρώτη ταινία της σειράς, όπου η γοητεία που άσκησε ο Ακίρο Κουροσάβα στον σκηνοθέτη Τζορτζ Λούκας είναι ολοφάνερη. Στην αρχή της ταινίας του μεγάλου Ιάπωνα σκηνοθέτη, «Κρυμμένο φρούριο», του 1958, βλέπουμε δύο χωρικούς να περιπλανιούνται στην ερημιά –ένας κοντός, ένας ψηλός– και, κυνηγημένοι μέσα σε έναν πόλεμο που έχει ξεσπάσει, έχουν αποστολή να σώσουν μια πριγκίπισσα. Στη «Νέα Ελπίδα» του ’77, την πρώτη της τριλογίας του «Πολέμου των Αστρων», οι δύο Ιάπωνες χωρικοί μετατρέπονται στα δύο ρομποτάκια-μασκότ της σειράς, τον C3Po και τον R2D2.
Οι «δανεισμοί»
Σε μια συνέντευξή του στο Criterion Collection το 2001, o Λούκας λέει: «Αυτό που με ιντρίγκαρε περισσότερο ήταν το γεγονός πως η αφήγηση γινόταν από τη σκοπιά δύο χαμηλών, ανίσχυρων χαρακτήρων, κι έτσι αποφάσισα πως αυτός θα ήταν ένας τέλειος τρόπος για να πω την ιστορία του “Πολέμου των Αστρων”». Οι «δανεισμοί» του Λούκας από την Ιαπωνία δεν σταματούν εκεί και φτιάχνουν μια μακρά λίστα: οι σαμουράι έγιναν Τζεντάι (φέρνοντας τον κώδικα τιμής «μπουσίντο», τα εραλδικά τους σύμβολα και τις στολές τους στο Διάστημα – ο ίδιος ο μέγας «Κακός» της σειράς, ο Νταρθ Βέιντερ, φέρει μια στολή απευθείας δανεική από έναν πολέμαρχο σαμουράι του 17ου αιώνα, τον Ντάτε Μασαμούνε) και τα διάσημα σπαθιά «κατάνα» έγιναν «φωτόσπαθα». Τα τελευταία μάλιστα, φαίνεται πως είναι οι απόλυτοι πρωταγωνιστές στη
σειρά «Visions» — άλλωστε, όπως είχε πει και ο σκηνοθέτης ενός από τις εννέα ταινίες, συν-δημιουργός του ιστορικού «Ghost in the Shell», Κέντζι Καμιγιάμα, «το φωτόσπαθο είναι το υλικό των παιδικών ονείρων».
Αλλά ο Τζορτζ Λούκας δεν έκρυψε ποτέ τη γιαπωνέζικη καρδιά που κρύβεται σε εκείνον τον γαλαξία που υπάρχει «κάπου πολύ, πολύ μακριά». Σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Rolling Stone, το 1977, λίγο πριν η ταινία κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της, είχε πει χαρακτηριστικά: «Η γυναίκα μου λέει πως είμαι η μετενσάρκωση ενός σογκούν! Είναι για μένα συναρπαστικό να αναμένω τι ανταπόκριση θα έχει η ταινία εκεί. Για να πω την αλήθεια, σχεδίασα, κατά κάποιο τρόπο τον “Πόλεμο των Αστρων” για την Ιαπωνία».