F. SCOTT FITZERALD
Η κατάρρευση
πρόλογος – μτφρ. Αρης Μπερλής
εκδ. Αγρα, σελ. 57
————————————————–
SIGRID NUNEZ
Ο φίλος
εισαγωγή – μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος
εκδ. Gutenberg, σελ. 244
————————————————–
D.W. WΙΝΝΙCOTT
Φόβος κατάρρευσης
πρόλογος – μτφρ. Πάνος Αλούπης
σελ. 43
«Πέρασα την περισσότερη ώρα χωρίς να λέω τίποτα. Κάθε φορά που αρχίζω να μιλάω, καταρρέω. Υστερα από μερικές απόπειρες, τα παρατάω και κάθομαι κλαίγοντας». Η ηρωίδα στο μυθιστόρημα με τίτλο «Ο φίλος» γράφει στον αυτόχειρα φίλο της για την προσπάθειά της να διαχειριστεί τη ζωή μετά τον αιφνίδιο χαμό του. Η σκέψη της είναι διττή. Από τη μία, ο αυτόχειρας φίλος της, που δεν θα διαβάσει ποτέ αυτά που του γράφει, ήταν ένας άνθρωπος που δεν κατόρθωσε να ξεφύγει από το αίσθημα αυξανόμενης ματαιότητας στη ζωή του. Παρά την επιτυχημένη ζωή του ως αναγνωρισμένου καθηγητή λογοτεχνίας, βραβευμένου συγγραφέα και δεινού εραστή, το ψυχικό κενό δεν μπόρεσε να αποφύγει. Και τελικά δεν το άντεξε.
Από την άλλη, η ίδια η ηρωίδα σε ένα τεράστιο υπαρξιακό μπλοκάρισμα αδυνατεί να συλλάβει γιατί αυτοκτόνησε ο φίλος της, ενώ και εκείνη βιώνει συναισθήματα αποσύνδεσης και άγχους. Μέχρι που βρήκε στο πρόσωπο του σκύλου του αυτόχειρα, έναν καινούργιο λόγο ύπαρξης. Eνα «φίλο».
Αυτή την ιστορία γράφει η Σίγκριντ Νούνιεζ στο βιβλίο που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το καλοκαίρι από τις εκδόσεις Gutenberg. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα αποφθέγματα με τα οποία ξεκινά το βιβλίο είναι εάν το μυθιστόρημα απαντάει σε ένα και μοναδικό ερώτημα: εάν αξίζει η ζωή.
Την ίδια περίοδο επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αγρα ένα μικρό διαμάντι γραμμένο από τον σημαντικό Αμερικανό συγγραφέα, τον επίσης ταραγμένο στη ζωή του, Φ. Σκοτ Φιτζέραλντ. Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε με τίτλο «Η κατάρρευση» το 1936 στο περιοδικό Esquire, ενώ στην Ελλάδα είχε κυκλοφορήσει πρώτη φορά το 2013. Σε αυτό το πλούσιο σε αφήγηση, βάθος και συναισθήματα κείμενο ο Φιτζέραλντ, ο συγγραφέας του «Μεγάλου Γκάτσμπι», καταθέτει γυμνό τον εαυτό του δοκιμάζοντας τις αντοχές των λέξεων. «Ολη η ζωή είναι μια διαδικασία κατάρρευσης αλλά τα πλήγματα που την κάνουν δραματική (…) δεν δείχνουν τις συνέπειές τους αμέσως», γράφει ο Φιτζέραλντ. Ο γοητευτικός Αμερικανός έζησε στον 20ό αιώνα το μεγαλείο που προσέφερε στο απόγειο τούτη η ζωή: έρωτες, πλούτο, επιτυχία. Πολύ νωρίς με το πρώτο του μυθιστόρημα γίνεται διάσημος και πλούσιος, σπάνιο για συγγραφείς. Με τη γυναίκα του βίωσαν τον μεγάλο έρωτα και έναν ακόμα πιο πολυτελή βίο. Τίποτα, όμως, από όλα αυτά δεν τον εμπόδισε να κατρακυλήσει στο αίσθημα της κατάρρευσης, όταν το ένα γεγονός μετά το άλλο τον έφερνε αντιμέτωπο με την πιο σκοτεινή όψη της ζωής: η ψυχική νόσος της συζύγου και η κακοδιαχείριση των οικονομικών τους. Εκείνος παλεύει να στηριχθεί στη γραφή, φτάνοντας στο μεδούλι της ύπαρξής του. Στο σημείο όπου, απογυμνωμένος και στοχαστικός, με όχημα το χιούμορ που είναι η ευγένεια της απελπισίας, που έλεγε και ο Οσκαρ Ουάιλντ, καταθέτει μια προσωπική ελεγεία του τι σημαίνει να νιώθει κάποιος υπό κατάρρευση. Τα ψυχικά στυλώματα υποχωρούν απέναντι στη βεβαιότητα ότι η ζωή πάντα βιώνεται σαν μια σύγκρουση απέναντι στο κενό, που όταν είσαι νέος το αντιμετωπίζεις, μεγαλώνοντας αυτό συμπαρασύρει και τον ίδιο σου τον εαυτό. «Δεν υπήρχε λοιπόν πια ένα Εγώ – δεν υπήρχε μια βάση πάνω στην οποία μπορούσα να οργανώσω τον αυτοσεβασμό μου», γράφει ο Φιτζέραλντ και αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το γράμμα που θα απαντούσε από το υπερπέραν ο «Φίλος» ως απάντηση στην ηρωίδα της Nούνιεζ.
Μπροστά σε έναν διαυγή καθρέφτη καθρεφτίζεται ο άνθρωπος στο μεγαλείο και στη μικρότητά του ανεξαρτήτως εποχής, γραφής, χώρας. Η ανθρωπότητα συνεχίζει να αναρωτιέται για τα μεγάλα ερωτήματα ξανά και ξανά.
Ο Βρετανός ψυχαναλυτής Ντ. Γ. Γουίνικοτ προσεγγίζει ψυχαναλυτικά το φαινόμενο της ψυχικής κατάρρευσης, στο βιβλίο του «Φόβος κατάρρευσης», που κυκλοφόρησε το 2005 από τις εκδόσεις Αγρα. Στο τολμηρό στη σύλληψη ψυχαναλυτικό δοκίμιο, ο Βρετανός ψυχαναλυτής προσεγγίζει την προσωπικότητα του Φιτζέραλντ στο πρόσωπο του ανώνυμου «Φίλου» της Nούνιεζ, γράφοντας για όλους τους ανθρώπους που βρέθηκαν στη ζωή τους μπροστά στην απειλή της ψυχικής κατάρρευσης. Γράφει για τους ανθρώπους που βίωσαν το οδυνηρό κενό που δεν γεμίζει ούτε με επιτυχίες ή χρήματα. Ενα κενό που οδηγεί κάποιες φορές στην αυτοκαταστροφή. Η αυτοκτονία, για παράδειγμα, δεν αποτελεί απάντηση σε ένα πρόβλημα αλλά μια χειρονομία απελπισίας. Οπως είχε πει ένας ασθενής του, «αυτό που σας ζητώ να κάνετε είναι να με βοηθήσετε να αυτοκτονήσω για έναν αληθινό λόγο αντί για έναν ψεύτικο». Ο ψυχικός θάνατος για μερικούς ανθρώπους έχει προϋπάρξει και ο αφανισμός του σώματος δεν είναι παρά η επιβεβαίωση ενός προϋπάρχοντος θανάτου. Ετσι και τα στοιχεία κατάρρευσης αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος δεν συνάντησε το κενό σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής του, πάλευε με αυτό στη λανθάνουσα μορφή του από την ώρα που γεννήθηκε. Ισως η ζωή αναζητείται υπερβολικά, προκειμένου να καλυφθεί αυτό το κενό και όχι να γίνει αντικείμενο διαχείρισης. Για ποιον λόγο μερικοί άνθρωποι φέρουν αυτό το κενό, ίσως έχει σημασία αυτό το ποίημα του ίδιου του ψυχαναλυτή, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του.
«Η μητέρα κάτω κλαίει/. Ετσι τη γνώρισα/ κάποτε, ξαπλωμένος στα γόνατά της/ όπως τώρα στο πεθαμένο δέντρο/ της έμαθα να χαμογελάει/ να κρατάει τα δάκρυά της/ να καταλύει την ενοχή της/ να γιατρεύει το θάνατο μέσα της/ να της δίνω ζωή ήταν η ζωή μου».