Θα υπέθετε κανείς ότι για τη Μεταπολίτευση και τα χαρακτηριστικά της, για τις κομβικές στιγμές και την κληρονομιά της, έχουν γραφτεί και ειπωθεί τόσο πολλά, σε τόσο διαφορετικούς τόνους, που μια ακόμα προσπάθεια προσέγγισης της περιόδου, έστω και επιστημονικού χαρακτήρα, σχεδόν περισσεύει. Και όμως: η επικείμενη έκδοση ενός συλλογικού τόμου με τίτλο «Ιστορία της Μεταπολίτευσης» και η διοργάνωση μιας σειράς διαλέξεων με το ίδιο θέμα είναι ένα διπλό εγχείρημα που ο Κώστας Κωστής, καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και ο Σωτήρης Ριζάς, διευθυντής του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, εμπνεύστηκαν για πολύ συγκεκριμένους λόγους.
«Νομίζω ότι στην πραγματικότητα», λέει ο Κώστας Κωστής, «δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη Μεταπολίτευση. Οσα έχουν γραφτεί και ειπωθεί σε σοβαρή επιστημονική βάση είναι πολύ λίγα. Κίνητρό μας ήταν, τη στιγμή που πλησιάζουν τα πενήντα χρόνια από την κυριολεκτική Μεταπολίτευση του 1974, να δούμε τι ήταν αυτή τελικά. Μπορούμε να πούμε κάτι περισσότερο, να συνθέσουμε όσα έχουν ήδη ειπωθεί; Από τους συμμετέχοντες στο εγχείρημα, οι περισσότεροι διαμορφωθήκαμε, δραστηριοποιηθήκαμε, ακολουθήσαμε επαγγελματική καριέρα στη Μεταπολίτευση. Αξίζει λοιπόν να την προσεγγίσουμε με περισσότερη προσοχή, να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό που ζήσαμε».
Ο Σωτήρης Ριζάς δεν διαφωνεί: «Νομίζω ότι το σημαντικότερο είναι η ανάγκη μιας επανερμηνείας του παρελθόντος», λέει στην «Κ» και συνεχίζει: «Εχουν περάσει 47 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, ένα μεγάλο διάστημα πολιτικής σταθερότητας για τα μέτρα της ελληνικής ιστορίας. Μεσολάβησαν επίσης δύο πολύ σοβαρές κρίσεις: η κρίση χρέους που ξεκίνησε το 2009-2010 και κράτησε σχεδόν μια δεκαετία και η πανδημική κρίση που περνάμε τώρα. Και οι δύο έχουν βαθύτατες επιπτώσεις, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές. Στο παρελθόν θα είχαν και θεσμικές και πιθανότατα θα έχουν και στο μέλλον. Ολα αυτά μας κάνουν να θέλουμε να επισκεφθούμε τη Μεταπολίτευση και πάλι».
«Τα κράτη θέτουν κατά διαστήματα στόχους. Επομένως, το ερώτημα δεν είναι τι θα θέλαμε εμείς να έχει κάνει η Ελλάδα, αλλά κατά πόσον επιτεύχθηκαν οι στόχοι που τέθηκαν».
Ο συλλογικός τόμος «Ιστορία της Μεταπολίτευσης» θα κυκλοφορήσει βάσει προγράμματος το 2024 από τις εκδόσεις Πατάκη και οι σχεδόν εξήντα συμμετέχοντές του προέρχονται από τα πεδία της ιστορίας, της πολιτικής επιστήμης, της οικονομίας, της κοινωνιολογίας, των πολιτισμικών σπουδών κ.ά. Στο μεταξύ, η σειρά διαλέξεων με τίτλο «Συναντήσεις», που θα πραγματοποιείται κάθε δεύτερη Τρίτη στο Μουσείο Μπενάκη με τη βοήθεια του ιστορικού Τάσου Σακελλαρόπουλου και την υποστήριξη του Ιστορικού Αρχείου της Alpha Bank, θα δίνει στο εκδοτικό εγχείρημα ρυθμό και στους συμμετέχοντές του την ευκαιρία να ανταλλάσσουν ιδέες και απόψεις. Η παρακολούθηση των διαλέξεων στο κτίριο της οδού Κουμπάρη θα είναι ελεύθερη (τηρουμένων των υγειονομικών πρωτοκόλλων) και η εκκίνηση γίνεται στις 16 Νοεμβρίου, στις 6 μ.μ., με την ομιλία του Κώστα Κωστή «Μεταπολίτευση. Διαμορφώνοντας μια έννοια». Ακολουθεί ο Σωτήρης Ριζάς στις 30 Νοεμβρίου με μια διάλεξη για το ελληνικό πολιτικό και κομματικό σύστημα, ενώ όταν ολοκληρωθεί ο κύκλος των ομιλιών θα διοργανωθεί –ιδανικά– και ένα μεγάλο συνέδριο.
Πολλά θα έχουν συζητηθεί έως τότε. Προς το παρόν, ας αναρωτηθούμε το εξής: Με ποια μονάδα μέτρησης μπορεί να αποτιμηθεί σήμερα η Μεταπολίτευση; «Τα κράτη», απαντά ο Κώστας Κωστής, «θέτουν κατά διαστήματα στόχους. Επομένως το ερώτημα δεν είναι τι θα θέλαμε εμείς να έχει κάνει η Ελλάδα, αλλά κατά πόσον επιτεύχθηκαν οι στόχοι που τέθηκαν. Πρώτος στόχος της Μεταπολίτευσης ήταν η εδραίωση της Δημοκρατίας. Νομίζω πως κανείς δεν έχει αντίρρηση ότι η Ελλάδα πέτυχε –χωρίς να λέω πως ήταν όλα τέλεια– να εδραιώσει τη Δημοκρατία. Ο δεύτερος, παράπλευρος στόχος του ελληνικού κράτους, ήταν η ενσωμάτωσή του στον κορμό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Νομίζω πως ούτε εκεί τα πήγε άσχημα, παρά το γεγονός ότι οι αδυναμίες, οι αποτυχίες ήταν λίγο περισσότερες. Συνολικά, δεν θα έβλεπα μια μεγάλη αποτυχία, αλλά επιτυχίες, που θα μπορούσαν να ήταν μεγαλύτερες αν προσέχαμε περισσότερο».
Ο Σωτήρης Ριζάς φαίνεται να συμφωνεί: «Για το κομμάτι που με ενδιαφέρει», καταλήγει, «η αντοχή των θεσμών σαφώς παίζει ρόλο στην κρίση μας για το αν έχουμε να κάνουμε με μια περίοδο η οποία έχει θετικό ισοζύγιο. Υπάρχουν κι άλλοι δείκτες, οικονομικής ανάπτυξης, παρά το γεγονός ότι μετά την κρίση του 2010 δεν μπορούμε να μιλάμε πια για επιτυχία, όπως γινόταν έως τότε: όπως θυμάστε, υπήρχε η διάχυτη αισιοδοξία και ικανοποίηση ότι η Ελλάδα είναι μια επιτυχημένη, ανεπτυγμένη χώρα, που συμμετέχει στο πιο κλειστό κλαμπ του πλανήτη. Oλα αυτά έχουν προσεγγιστεί ή προσεγγίζονται υπό το πρίσμα της κρίσης· νομίζω όμως ότι ακόμα και έτσι, η Ελλάδα εξακολουθεί να μπορεί να δει στην ιστορία της Μεταπολίτευσης μια ιστορία επιτυχίας».