Σε μια σχολική τάξη οι μαθητές περιμένουν τον καθηγητή. Eφηβοι 16 ετών βρίσκονται σε μια παρατημένη τάξη περιμένοντας να έρθει ο καθηγητής να τους κάνει μάθημα. Μάταια όμως. Κανείς δεν περνάει τις πύλες και εκείνοι νιώθουν εγκαταλελειμμένοι. Κανένας καθηγητής δεν μπόρεσε να τους επιβληθεί. Απορρίπτουν το σύστημα και την ίδια στιγμή το ίδιο το σύστημα τους απορρίπτει. Είναι παιδιά, έφηβοι, είναι μόνοι. Τι έχουν τελικά, παρά μόνον ο ένας τον άλλον. Eτσι αποφασίζουν να κάνουν μάθημα εκείνοι. Να ανασύρουν εμπειρίες που θα είχαν νόημα. Η αρχική αμηχανία δίνει τη θέση της στις προσωπικές αφηγήσεις για τον έρωτα, τα μυστικά, τη βία, το βλέμμα της κοινωνίας πάνω τους, το βλέμμα το δικό τους πάνω στην κοινωνία, το βλέμμα του ενός για τον άλλον, για την οικογένεια. Βρίσκονται μαζί στην απομονωμένη τάξη μιας μεγαλούπολης που θα μπορούσε να είναι το Λονδίνο, το Παρίσι, το Aμστερνταμ, η Αθήνα, αλλά μέσα τους νιώθει ο καθένας μόνος. Γι’ αυτό και ο εχθρός καραδοκεί. Μέσα στον φόβο, έξω από αυτούς, ανάμεσά τους. Η θεατρική παράσταση «Ο εχθρός της τάξης» παίζεται για εφήβους και ενηλίκους στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη.
Ο «Εχθρός της τάξης» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1978 στο Λονδίνο, ενώ ο Πίτερ Στάιν σκηνοθέτησε την κινηματογραφική εκδοχή του στο Ανατολικό Βερολίνο το 1983. Το 2013 το έργο γνώρισε άλλη μία κινηματογραφική μεταφορά σε σκηνοθεσία Ροκ Μπίτσεκ και τιμήθηκε με το βραβείο Fedora Award στο Φεστιβάλ της Βενετίας.
Τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που ξυπνάει στο συλλογικό ασυνείδητο ο πιο γνωστός ήρωας παραμυθιού. Κάπου μέσα μας ζει πάντα ο Εμπενίζερ Σκρουτζ από τη «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» του Καρόλου Ντίκενς. Τι αξίζουν άλλωστε οι γιορτές εάν αποφύγουμε πάλι τον εαυτό μας; Αν σπαταλήσουμε και αυτή την ευκαιρία; Η μαγεία που φέρνει ο μύθος της γέννησης του Χριστού επιτρέπει την ψυχική ανα-γέννηση για τον δυτικό άνθρωπο, το μόνο διαβατήριο στην ενδοσκόπηση και ενδεχομένως στην επανεκκίνηση. Οσο χρόνων και εάν είμαστε, πάντα έχουμε την ευκαιρία, όσο είμαστε ακόμη ψυχικά και βιολογικά ζωντανοί, να κάνουμε κάτι για να βελτιώσουμε τη σχέση με τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Ημασταν άραγε καλοί; Αγαπήσαμε και φροντίσαμε όσο έπρεπε τους δικούς μας ανθρώπους; Ταλαιπωρήσαμε το παιδί μας ή το παιδί που κρύβουμε μέσα μας; Ζούμε τη ζωή που ονειρευτήκαμε ή βρισκόμαστε σε πρόωρη γήρανση; Ο έφηβος που υπήρξαμε τότε, πού βρίσκεται σήμερα; Ο εχθρός της τάξης είναι πολύσημη έννοια. Από τη μια, ένα κορίτσι αισθάνεται μίσος για έναν αλλοδαπό συμμαθητή της και θεωρεί ότι οι αλλοδαποί ευθύνονται για όλα τα δεινά· από την άλλη, αυτά τα παιδιά λειτούργησαν όλα σαν εχθροί της τάξης. Διασάλευσαν με τη συμπεριφορά τους και τη διαγωγή τους ένα σύστημα και αυτό τι κάνει; Τα απορρίπτει, τα αποβάλλει. Η τάξη διασαλεύεται με την αντίδραση και οι εχθροί πρέπει να απομονωθούν. Ποιοι είναι άραγε οι δικοί μας καθημερινοί εχθροί μέσα μας; Ποιοι διασαλεύουν την τάξη μας; Τι μας εκθέτει και το αποβάλλουμε; Ποιες σκέψεις; Ποια συναισθήματα; Τι συνέβη στον έφηβο που υπήρξαμε;
Τις μέρες και τις νύχτες που έρχονται, με την ωριμότητα που διαθέτουμε σήμερα, ίσως αντέξουμε να μιλήσουμε στον έφηβο που ήμασταν.
Οι έφηβοι βρίσκονται στην ακμή του συναισθηματικού και αισθητηριακού τους κόσμου. Ολα οξύνονται, γίνονται πιο ζωντανά, ο ψυχισμός βρίσκεται στα καλύτερά του, σαν να ξυπνάει από λήθαργο. Η ζωή έχει ευαισθησίες. Ανάγκες, αρχές, αξίες, συναισθήματα, αλληλεγγύη, παρέες, έρωτας, ρομαντισμός. Η εφηβεία ξετυλίγει το κουκούλι και εκθέτει τον μαλακό της πυρήνα στον έξω κόσμο. Οι έφηβοι πονάνε και αγαπάνε με ένταση, και αν είναι να τους καταλογίσουμε αστάθεια, είναι που το παρόν τους είναι σύντομο γιατί μοιάζει αιώνιο. Και έρχεται το σύστημα που λέγεται σχολείο, οικογένεια, κοινωνία, ο ίδιος ο εαυτός τους, για να τους βάλει με τα χρόνια σε τάξη. Να κόψει λίγο από εδώ, περισσότερο από εκεί, να τα μαζέψει. Να βάλει τον φόβο σαν εχθρό για να μαζευτούν. Από τη μια η ανάπτυξη δικαιολογεί την εκλογίκευση, από την άλλη, η ενηλικίωση όταν στεγνώνει τους ψυχικούς χυμούς έχει μεγάλο κόστος για την ανθρώπινη κοινωνία.
Προς το τέλος της παράστασης, ένας ένας οι έφηβοι μιλάνε για τα τραγούδια που αγαπάνε, για όσα ντρέπονται, γι’ αυτά που μαύρισαν την ψυχή τους. Για την οικογένεια που είχαν. Για όσα τους έκαναν αυτό που είναι σήμερα. Στο τέλος, με την ηλικία του σήμερα, οι ηθοποιοί μιλάνε στον έφηβο εαυτό τους. Τι θα έλεγες σε εκείνο το κορίτσι; Σε εκείνο το αγόρι;
Τις μέρες και τις νύχτες που έρχονται, με την ωριμότητα που διαθέτουμε σήμερα, ίσως αντέξουμε να μιλήσουμε στον έφηβο που ήμασταν. Να τον πάρουμε αγκαλιά, να του πούμε μπράβο για όσα πέτυχε, να σκεφτούμε γιατί εγκαταλείψαμε μερικά από τα όνειρά του. Να βάλουμε λίγη από την ανεμελιά και την πηγαία χαρά που νιώθαμε για τα μικρά, τα ασήμαντα. Να βάλουμε ξανά τον ενθουσιασμό σε καθετί καινούργιο, να βιώσουμε συναισθηματικά τα τραύματά μας. Να γίνουμε εκείνο το παιδί και να το συγχωρέσουμε. Κυρίως να το μεγαλώσουμε και να του δώσουμε τη δύναμη να συγχωρέσει και άλλους. Μέσα στις ρωγμές του χρόνου, το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα που μπορεί να φέρει ο τωρινός μας εαυτός στον παλιό είναι να τον καθησυχάσουμε. Να του πούμε ότι μεγαλώνοντας, θα συγχωρέσεις. Οσα δεινά και αν συμβούν, θα έρθει εκείνη η μέρα που, ανάλαφρος πια, θα συγχωρέσεις. Καλά Χριστούγεννα.