Λίγο-πολύ, όλοι κάτι γνωρίζουμε για τον Γιαννούλη Χαλεπά. Για τη γέννησή του στην Τήνο μέσα στους ήχους των σφυριών του πατρικού εργαστηρίου μαρμαρογλυπτικής ή για την περίφημη «Κοιμωμένη» του στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Για την ψυχική κατάρρευση και την απομόνωσή του επί τέσσερις δεκαετίες ή για την ανάκαμψή του μετά τον θάνατο της μητέρας του και την τελική καθιέρωσή του.
Αυτά περίπου γνώριζε και η Αργυρώ Χιώτη, όταν το 2018 βρέθηκε στον Πύργο της Τήνου για να ερευνήσει τη ζωή και το έργο του Χαλεπά. Το τοπίο, το ίδιο το σπίτι του γλύπτη, θα της πρόσφεραν και μερικά αναπάντεχα βιώματα. «Επειδή το μάρμαρο είναι παντού, επειδή είναι αναπόσπαστο κομμάτι του χωριού και του νησιού, δεν μπορείς να μην το νιώσεις, είναι σαν να γεννιούνται μορφές στα σοκάκια και να σου μιλούν», διηγείται στην «Κ» η σκηνοθέτρια και ηθοποιός. Θυμάται ακόμα όσα της είπε ο γλύπτης Γιώργος Συλίκος για την εξοικείωση των ντόπιων με το μάρμαρο ή τις συζητήσεις της με την υπεύθυνη του Μουσείου Χαλεπά, Κυριακή Οριάνου. «Ολο αυτό», συνεχίζει, «δεν μπορείς να το παραβλέψεις. Σκέφτηκα πως ο Γιαννούλης Χαλεπάς είναι περίπτωση ανθρώπου που αξίζει να γίνει ιστορία, μουσική, κάτι».
Στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
«Συχνά τα έργα του έχουν δύο όψεις, όπως και στη ζωή του είχε ένα σχίσμα ανάμεσα σε δύο εαυτούς», λέει η Αργυρώ Χιώτη.
Τελικά έγινε μια «σύγχρονη μουσική τραγωδία», μια παράσταση με τίτλο «Χαλεπάς», που παρουσιάζεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου, σε σκηνοθεσία Αργυρώς Χιώτη, λιμπρέτο του The Boy, μουσική του Jan Van και σκηνική εγκατάσταση της Εφης Μπίρμπα. Στους ρόλους του καλλιτέχνη και του «δαιμόνιού» του βρίσκουμε τον Σίμο Κακάλα και τον Αντώνη Μυριαγκό, ενώ πρόσωπα της ζωής του υποδύονται οι Χαρά Κότσαλη, Γιώργος Νικόπουλος, Δημήτρης Σωτηρίου, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη και η σκηνοθέτρια. Για τις ανάγκες του έργου, η Στέγη κατακλύστηκε από αληθινά δέντρα, παραπέμποντας στην άγρια φύση του δημιουργού.
«Συχνά τα έργα του Χαλεπά έχουν δύο όψεις», εξηγεί η Αργυρώ Χιώτη, «όπως και στη ζωή του είχε ένα σχίσμα ανάμεσα σε δύο εαυτούς: ένα κομμάτι που δεν μπορούσε να υπάρξει κανονικά, να συμπορευτεί με το περιβάλλον του –πόσο μάλλον έπειτα από κάποιες απογοητεύσεις και ένα αίσθημα ανικανοποίητου στον έρωτα– και ένα κομμάτι αυτούσια καλλιτεχνικό, με το οποίο αντιλαμβανόταν τον κόσμο με ιδιαίτερο τρόπο, που τον εξέφραζε μέσω της πέτρας, του γλυπτού, των σχεδίων και των σημειώσεών του. Η ιδιαίτερη φύση και το σχίσμα του, η προσπάθειά του να επικοινωνήσει, να συνυπάρξει και η αδυναμία του να το κάνει, η ανάγκη του να ερωτευθεί και να εκφράζεται μέσω της δημιουργίας, η δίνη του ψυχισμού και της σκέψης του και φυσικά η αναγέννησή του στο τέλος, έφεραν την ιδέα των δύο ανδρών που αγγίζουν πτυχές του Χαλεπά και του φυσικού τοπίου ως σκηνικό χώρο. Η φύση του είναι που νικάει και του επιτρέπει να εναρμονιστεί με το περιβάλλον. Και αυτό είναι που βρίσκω μεγαλειώδες, ανέλπιστο. Μια φωτεινή αχτίδα στους ανθρώπους, μια ελπίδα».
Το εγχείρημα συμπληρώνεται από μια μικρού μήκους ταινία διά χειρός Αργυρώς Χιώτη και The Boy που προβάλλεται στο YouTube του Ιδρύματος Ωνάση, από την έκθεση «Γιαννούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν» που φιλοξενείται στο Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών ΑΠΘ σε επιμέλεια Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά και από μια συνοδευτική έκδοση.
Γιατί όμως στην παράσταση δίνεται έμφαση στη μουσική; «Γιατί μουσική είναι τα πάντα, ο αέρας στην Τήνο, το σκάλισμα του μαρμάρου», αποκρίνεται η Αργυρώ Χιώτη. Και τι θα έλεγε στη μητέρα του Χαλεπά, αν μπορούσε; «Ενα “αχ” θα της έλεγα», καταλήγει, «γιατί πρέπει να λάβουμε υπόψη πώς ό,τι έκανε, το έκανε προσπαθώντας να προστατεύσει τον Χαλεπά ακόμα και από τον εαυτό του. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και ήσυχοι σε τέτοιες σχέσεις. Θα της έλεγα “Δες τον τώρα και ηρέμησε, τα κατάφερε το παιδί σου”».