Να βάλεις μέσα σε λίγες γραμμές ένα καλοκαίρι είναι πάντα ένα χαμένο στοίχημα. Ιδίως ένα καλοκαίρι που η κούραση του θορύβου από ειδήσεις που κατατρώγουν τη συνείδηση και τα σωθικά πολλούς μάς ακινητοποίησε. Την ώρα που φυσικά άλλοι μιλούν, φωνάζουν, γράφουν, αποφαίνονται, κρίνουν, διαγράφουν, αντιδρούν, γνωρίζουν. Πόσο σημαντικό είναι να αποφαίνεται κάποιος, να είναι σίγουρος για όσα γίνονται, να τίθεται υπέρ της καθαρότητας, υπέρ του δικαίου, υπέρ της αλήθειας και κυρίως να την κατέχει! Και όμως είμαι σίγουρη ότι υπάρχουν και εκείνοι που στέκονται με δέος απέναντι σε όσους λένε ότι κατέχουν την αλήθεια. Διότι γνωρίζουν ότι δεν ορίζουν τίποτε άλλο πέρα από τον εαυτό τους, και αυτό θέλει συζήτηση.
Πηγαίνουν δειλά μέσα στα σκοτάδια, παρατηρώντας, ακούγοντας, διαβάζοντας, με ένα αίσθημα κόπωσης αλλά και διάθεσης όχι να κατακρίνουν, αλλά να καταλάβουν. Χρειάζονται χρόνο. Oμως αυτός ο χρόνος σαν να μην υπάρχει, σαν να πρέπει όλα να αποφασιστούν τώρα, να ξεκαθαρίσει βίαια το τοπίο. Με ποιους θα πάμε και ποιους θα αφήσουμε. Υπάρχει ίσως ένας λόγος γι’ αυτό. Η βιασύνη πηγάζει από τη βαρύτητα της λήθης, όπως αναφωνούμε και κρίνουμε και καταδικάζουμε, άλλο τόσο ξεχνούμε, αποσιωπούμε, αλλάζουμε θέμα. Πεταγόμαστε από μια συνθήκη και πηγαίνουμε σαν τα καγκουρό σε μια άλλη, η επικαιρότητα αλλάζει τόσο γρήγορα τη θεματολογία της. Αν σταματήσουμε άλλωστε τον εξωτερικό θόρυβο διατρέχουμε τον κίνδυνο να παρατηρήσουμε τη βραδύτητα της εσωτερικής μας κίνησης. Η επικαιρότητα τρέχει αντιστρόφως ανάλογα της κίνησης της ψυχικής μας πραγματικότητας. Πόση ανάγκη έχουμε να αλλάξουν πάραυτα τα πράγματα εξωτερικά, την ώρα που εσωτερικά αλλάζουμε αποδεδειγμένα τόσο αργά, που μπορεί να πάρει όχι ένα καλοκαίρι, αλλά μια ζωή.
Οπως αναφωνούμε και κρίνουμε και καταδικάζουμε, άλλο τόσο ξεχνάμε, αποσιωπούμε, αλλάζουμε θέμα.
Iσως είναι και αυτή η μεγάλη πληγή της εποχής μας, ότι κανείς δεν μπορεί να παρακολουθήσει τόσες αλλαγές. Νιώθουμε έρμαια μιας ταχύτητας που δεν είναι εύκολο να την αντέξουμε. Γι’ αυτό το βάρος της ψυχικής μας ρευστότητας μετατίθεται εξωτερικά. Η προτεραιότητά μας είναι να αλλάξουν οι συνθήκες μιας χώρας, μιας κυβέρνησης, ενός κόσμου, την ώρα που ένας άνθρωπος ζει μια ζωή κατά μέσον όρο 80 χρόνων στο πέρασμά του στη Γη και βελτιώνεται ελάχιστα στο πέρασμα αυτών των ετών. Δεν έχετε ακούσει ηλικιωμένους που είναι καρφωμένοι σε δύο ή τρεις ιστορίες από τη νεανική τους ηλικία; Δεν έχετε δει ζωές ανθρώπων που επαναλαμβάνουν απαράλλακτα ό,τι και οι πρόγονοί τους; Δεν έχετε δει μέχρι και κινήσεις του σώματος, τικ ή και εκφράσεις να επιβιώνουν με πανομοιότυπο τρόπο μέσα στον οικογενειακό χυλό; Για να μη μιλήσουμε για την επανάληψη των τραυμάτων, να μην αναφερθούμε στο πόσο δύσκολο είναι να μελετήσει ένας άνθρωπος το ασυνείδητό του, πόσος χρόνος χρειάζεται. Ας μη μιλήσουμε φυσικά και για τον χρόνο που απαιτείται για τη διαχείριση του πένθους. Σας φαίνεται τυχαίο που ακόμα ασχολούμαστε με τον Εμφύλιο; Ζητήματα ανθρώπινα, χρονοβόρα, ενεργειοβόρα, κοστοβόρα, μια μικρή ψυχική μετατόπιση επί τα βελτίω θέλει πολλή δουλειά. Πώς λοιπόν να σκεφτούμε πάνω στο αίτημα της άμεσης κάθαρσης; Πάνω στις αποφάνσεις, στις τομές, στις αλλαγές που ζητούν οι θυμωμένοι πολίτες από τη ζωή τους, την ώρα που αυτός φυσικά ο θυμός εκτονώνεται από τις ξαπλώστρες, από τις απλωτές στο νερό, από το άραγμα στην παραλία. Καμία μομφή για την καλοκαιρινή ξεκούραση, ούτε φυσικά τίθεται εν αμφιβόλω η σημαντική ανάγκη να γίνουν οι θεσμοί καλύτεροι και πιο στέρεοι σε μια λειτουργική δημοκρατία. Η παρατήρησή μου έγκειται στο ότι οι πολίτες ζητούν, απαιτούν κάτι από αόρατα συστήματα που τελικά είναι ανθρώπινα, σε χρόνους που δεν δύνανται να παρακολουθήσουν οι ίδιοι. Ζητούν να δοθεί ένα εξωτερικό νόημα στην πολυσημία της εποχής, την ώρα που μοιάζει να καταρρέει και το εσωτερικό τους νόημα. Υπάρχουν μάχες που χρειάζεται να δοθούν, αλλά σαν να μην ξέρουμε ποιες είναι αυτές. Ποιοι είναι οι πραγματικοί κίνδυνοι. Πόσο ωραία θα ήταν να άλλαζαν γρήγορα τα πράγματα. Πόσο σημαντικό θα ήταν να κάναμε κάτι άμεσα για τον πλανήτη και το κλίμα, για την αδικία, τους θεσμούς που δεν λειτουργούν, για την αξιοκρατία. Πόσο ωραία θα ήταν να εξαλείψουμε το κακό μέσα σε ένα καλοκαίρι. Πόσο δύσκολο, όμως, είναι να βάλουμε τον εαυτό μας σε διαδικασία αλλαγής. Να επεξεργαστούμε τις άμυνες που οδηγούν σε ακινησία, σε πτώση, σε βύθιση, σε ψευδαισθήσεις. Πόσο δύσκολο είναι να χάσουμε κάτι από αυτά που έχουμε. Μερικές φορές σαν να κυριαρχεί ένα αίσθημα ότι προτιμάμε να πεθάνουμε παρά να αλλάξουμε και αυτό φαίνεται από τις ορατές πλέον αλλαγές του κλίματος. Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι θέλουμε να αλλάξουν τα πράγματα χωρίς να σηκωθούμε από την ξαπλώστρα μας. Το γιατί πρέπει να μας απασχολήσει.
Μία από τις τελευταίες νύχτες του καλοκαιριού, οδηγώντας στη μέση ενός κατασκότεινου δρόμου, έβλεπα μπροστά μου μια μεγάλη σκιά. Oσο πλησίαζα και κόρναρα, αυτή η σκιά παρέμενε αμετακίνητη. Πάτησα φρένο με τρόμο και κοκάλωσα το αμάξι. Μπροστά στα μάτια μου βρισκόταν μια τεράστια κατσίκα που μασούσε την τροφή της ενώ παρέμενε αμετακίνητη. Και από τον τρόπο που μασούσε αφοσιωμένη, σε πολύ λίγο θα ήταν μάλλον χορτάτη. Ο κίνδυνος που ερχόταν καταπάνω της δεν την πτοούσε. Aλλωστε, οι καλοκαιρινές νύχτες είναι έναστρες και σε ξελογιάζουν. Θυμήθηκα εκείνη τη στιγμή τους στίχους του Oντεν στις «Δύο Αναρριχήσεις» (μτφρ. Γιώργος Λυκοτραφίτης):
Φτάσαμε στην κορυφή δίχως να πεινάσουμε καθόλου, / όμως ήταν τα μάτια που ατενίζαμε, όχι η θέα. / Τίποτε άλλο δεν βλέπαμε από εμάς τους ίδιους, ζαβούς, χαμένους / επανελθόντες στην ακτή, το πλούσιο εσωτερικό ακόμη άγνωστο: / ο έρως έδωσε τη δύναμη, μα έκλεψε την επιθυμία.