Με τη γερμανική, όπως την εφαρμόζει το SPD ή με τη βρετανική, στον βαθμό που την εκφράζουν σήμερα οι Εργατικοί; Με εκείνη που οραματίστηκαν οι Σκανδιναβοί εκπρόσωποί της, όπως ο Ούλοφ Πάλμε και που μετεξέλιξαν οι πολιτικοί επίγονοί του ή με εκείνη που έφερε στην Ελλάδα έναν αέρα «αλλαγής»; Ή με αυτή που –για να βγούμε από τα κομματικά στεγανά– σχεδίασε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς και αργότερα ο Αντονι Γκίντενς, εμπλούτισε στην άλλη άκρη του Ατλαντικού ο Τζον Ρολς και που σήμερα θα λέγαμε ότι τροφοδοτείται από τις οικονομικές μελέτες του Τομά Πικετί;
Με όποια εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας και αν συμπαρατάσσεται (ή και αν αντιπαρατίθεται) κανείς, το σίγουρο φαίνεται πως είναι ότι η συγκεκριμένη πολιτική παράδοση, από εκεί που, ειδικά μετά την κρίση του 2008, έμοιαζε να φτάνει οριστικά στο τέλος της μακράς διαδρομής της (στη διάρκεια της οποίας πρόλαβε να κληροδοτήσει στη Δύση το κοινωνικό κράτος), πλέον μοιάζει να επιστρέφει: στη Γερμανία, στην Ιβηρική Χερσόνησο, στις σκανδιναβικές χώρες, στη Νέα Ζηλανδία ή ακόμα και στις ΗΠΑ.
Ο συλλογικός τόμος «Η σοσιαλδημοκρατία στο προσκήνιο, ξανά;» (εκδ. Πόλις) αποτελεί μια προσπάθεια να καταγραφεί το νέο περιεχόμενο των σύγχρονων σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών διεθνώς, ενώ συνιστά και μια διερεύνηση της διακυβερνητικής δύναμης και της στρατηγικής της σοσιαλδημοκρατίας σήμερα, αλλά και μια επιβεβαίωση των ζητημάτων και των εννοιών που την απασχολούν και που δεν είναι άλλα από τις ανισότητες, την εργασία, τα δημόσια αγαθά, τη θέση του εθνικού κράτους στους υπερεθνικούς οργανισμούς και βέβαια, την πρωτοκαθεδρία της πολιτικής.
Οι διαφορετικές διαδρομές των πέντε συγγραφέων του τόμου εξασφαλίζουν την ευρύτητα του εγχειρήματος: συμμετέχουν με κείμενά τους η ιστορικός και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Εφη Γαζή («Ιδέες και σκέψεις για το παρελθόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας»), ο αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Γιάννης Φ. Ιωαννίδης («Σοσιαλδημοκρατία: There Is No Alternative»), ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Κοινωνικής Διοίκησης του Παντείου Ξενοφών Κοντιάδης («Η επιστροφή της σοσιαλδημοκρατίας»), ο πολιτικός επιστήμων Γιάννης Μπαλαμπανίδης («Σοσιαλδημοκρατία made in USA») και ο γιατρός του ΕΣΥ και μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής Στέφανος Παραστατίδης («Η φαντασία στη σοσιαλδημοκρατία»).
«Το πρόβλημα είναι η απόλυτη μονοκρατορία των υλιστικών αξιών. Η αντίληψη ότι όλες οι δραστηριότητές μας είναι ή μπορούν να γίνουν αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής».
Εκτός όμως από το ερώτημα του τίτλου του βιβλίου, θα μπορούσε να τεθεί κατ’ αρχήν και ένα ακόμη: ποιοι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες μας κάνουν να αναρωτιόμαστε –ξανά– για τη θέση της σοσιαλδημοκρατίας στον σημερινό κόσμο; Ο Γιάννης Ιωαννίδης απαντά μεταξύ άλλων: «Το ενδιαφέρον για τη σοσιαλδημοκρατία επανέρχεται γιατί οι επαναλαμβανόμενες και ολοένα πιο βίαιες κρίσεις του μοντέλου που υιοθετήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή η ξέφρενη πορεία της παγκοσμιοποίησης μιας ανέλεγκτης αγοράς, με την ένταση των οικονομικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού, σε συνδυασμό με την ανάδυση της κλιματικής κρίσης, απειλούν τη δημοκρατία ακόμα και στις χώρες της Δύσης. Δηλαδή, σε ένα μέρος του κόσμου όπου κυριαρχούσε ο εφησυχασμός, η βεβαιότητα ότι η ευημερία και το κράτος δικαίου ήταν διασφαλισμένα εις το διηνεκές. Μοιάζει σαν κάποιοι να κάνουν τα πάντα για να πάρει ο Μαρξ την εκδίκησή του, εκεί που όλοι, ακόμη και στις περισσότερες εκδοχές της Αριστεράς, τον είχαν ξεπεράσει. Στην πραγματικότητα», συνεχίζει ο κ. Ιωαννίδης, «το πρόβλημα είναι η απόλυτη μονοκρατορία των υλιστικών αξιών. Η αντίληψη ότι όλοι οι τόποι, όλες οι δραστηριότητες, όλος μας ο χρόνος και οι στιγμές μας είναι ή μπορούν να γίνουν αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής, και η αποτίμηση, τελικά, των πάντων σε χρήμα, υπονομεύουν διαρκώς τα θεμέλια της κοινωνικής συμβίωσης».
Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης, που στο βιβλίο υποστηρίζει ότι η θητεία του Τζο Μπάιντεν (η οποία εμπλουτίζει την κληρονομιά του Ομπάμα και ενσωματώνει τα διδάγματα της τραυματικής περιόδου Τραμπ) παρουσιάζει την πιο προωθημένη σοσιαλδημοκρατική ατζέντα διεθνώς, πιστεύει ότι η διαπίστωση πως η σοσιαλδημοκρατία επιστρέφει, δεν συνιστά βολονταρισμό. «Η οικονομική κρίση του 2008 ήταν ένα σοκ για τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα», λέει ο κ. Μπαλαμπανίδης. «Πολλά σχεδόν κατέρρευσαν υπό το βάρος της διαχείρισής της και συνολικά η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία δεν μπόρεσε να προτείνει μια πειστική διέξοδο από το “χρυσό κλουβί” της λιτότητας. Ωστόσο, αυτή η ιστορική πολιτική οικογένεια αποδείχθηκε ανθεκτική, παρά τις προφητείες για το οριστικό της τέλος. Σήμερα επανακάμπτει σε θέσεις εξουσίας, μόνη ή σε συμμαχία με αριστερές ή οικολογικές δυνάμεις, στη Γερμανία, στις σκανδιναβικές χώρες, στην Ολλανδία, στην Ιβηρική. Η συγκυρία μοιάζει ευνοϊκή, κυρίως επειδή αναδύονται δομικές συγκρούσεις, τόσο στο υλικό επίπεδο –λόγω των ανισοτήτων και της επισφάλειας– όσο και στο αξιακό –σε θέματα δικαιωμάτων και ελευθεριών– που επιζητούν πολιτική εκπροσώπηση. Και η φυσιογνωμία της σοσιαλδημοκρατίας τής επιτρέπει να το κάνει, εφόσον βέβαια “θυμηθεί” ορισμένα συγκροτησιακά στοιχεία της: τη μέριμνα για τους “πολλούς” και τον χαρακτήρα της ως δύναμη απολύτως μοντέρνα, ικανή να ενσωματώνει τα πιο προωθημένα αξιακά αιτήματα και να τα εκφράζει σε έναν ορίζοντα αποτελεσματικής διακυβέρνησης».
Διεθνής διάσταση
Η διεθνής διάσταση της σοσιαλδημοκρατίας σήμερα έχει σημασία και για έναν ακόμη λόγο: γιατί, όπως αναφέρει στο κείμενό του ο Γιάννης Ιωαννίδης, δύσκολα οικοδομείται πλέον σοσιαλδημοκρατία σε μία μόνο χώρα. Του ζητάμε να εξηγήσει αναλυτικότερα γιατί ισχύει κάτι τέτοιο και εκείνος αποκρίνεται: «Ούτε στο παρελθόν μπορούσε να αγνοεί μια χώρα τις άλλες, πόσο μάλλον σήμερα που είναι προφανές ότι δεν υπάρχουν εθνικά στεγανά. Εξάλλου, η συμμετοχή μας σε διεθνείς και περιφερειακές συνεργασίες επιβάλλει υποχρεώσεις, αλλά δίνει και δυνατότητες. Ειδικά στην Ευρώπη, οικοδομήθηκε μια κοινότητα που πρέπει αφενός να γίνει πιο δημοκρατική και αφετέρου να τιμήσει τις αξίες της. Η ειρήνη, όχι μόνο η διεθνής αλλά και η κοινωνική ειρήνη, το κοινωνικό κράτος, η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων, η προστασία του περιβάλλοντος, σε συνθήκες ελευθερίας και αξιοπρέπειας για όλους, αυτά συνιστούν την αληθινή υπεράσπιση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής. Και, ιστορικά μιλώντας, πρέπει να αναγνωριστεί ότι είναι κατακτήσεις της μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας που πρέπει να επανέλθουν ως ιδανικά ενός διεθνούς και ευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος».
Το στοίχημα από τις Ηνωμένες Πολιτείες έως την Ελλάδα
Αν οι ΗΠΑ συνιστούν ανεμοδείκτη αλλαγών στη Δύση, τότε τα χάσματα που διαχειρίζεται η κυβέρνηση Μπάιντεν μετά την περίοδο Τραμπ μάλλον δεν αφορούν αποκλειστικά την ίδια. «Η αμερικανική κοινωνία είναι εξαιρετικά πολωμένη σε όλα τα επίπεδα, πράγμα που δεν απέχει πολύ από την εικόνα των δικών μας, ευρωπαϊκών κοινωνιών», λέει ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης. «Οι Δημοκρατικοί φαίνεται να κατανοούν ότι αντί να αναζητούν μια “τεχνοκρατική” μετριοπάθεια, οφείλουν να συγκροτήσουν μια ισχυρή ταυτότητα.
Για να το πετύχουν, όμως, οφείλουν να γεφυρώσουν την απόσταση που χωρίζει τους ριγμένους της παγκοσμιοποίησης, λ.χ. στην αποβιομηχανοποιημένη Rust Belt, από τις διεθνοποιημένες και αξιακά προωθημένες ελίτ της Ανατολικής και της Δυτικής Ακτής. Και συγχρόνως, να ανταποκριθούν στα αιτήματα των νεότερων γενεών, των Millennials και της Gen Z, που ζουν μια μεγάλη αντίφαση και ματαίωση: οι πιο διεθνοποιημένες, μορφωμένες και δικτυωμένες γενιές ζουν και εργάζονται σε συνθήκες όλο και μεγαλύτερης επισφάλειας». Σύμφωνα με τον κ. Μπαλαμπανίδη, η ενεργειακή κρίση, η γεωπολιτική αστάθεια και η ακρίβεια κάνουν δυσκολότερο το παραπάνω στοίχημα, ωστόσο η σοσιαλδημοκρατική πολιτική διαθέτει ιστορικά ένα όπλο που καλείται να αξιοποιήσει: τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις ενάντια στις ανισότητες κάθε είδους.
H σοσιαλδημοκρατία διαθέτει ένα όπλο που καλείται να αξιοποιήσει: τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις ενάντια στις ανισότητες.
Τι όπλα διαθέτει και τι βαρίδια πρέπει να πετάξει η ελληνική σοσιαλδημοκρατία; «Η σοσιαλδημοκρατία στην Ελλάδα, σήμερα», λέει ο Γιάννης Ιωαννίδης, «μπορεί να χτιστεί στα θεμέλια της κληρονομιάς της λεγόμενης δημοκρατικής παράταξης, με νέα όμως υλικά και αισθητική.
Εκτός από τις θετικές πλευρές αυτής της κληρονομιάς, υπάρχουν και σημεία στα οποία η ελληνική εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας υστέρησε: ενδεικτικά, τομείς της οικονομίας που δεν δόθηκε προσοχή στην ποιότητα της ανάπτυξης, όπως στον τουρισμό και στις πολιτικές για τον δημόσιο χώρο ή ζητήματα που έφθειραν την εικόνα μιας παράταξης και σχετίζονται με τον κυβερνητισμό, ευθύνες για το τοπίο που διαμορφώθηκε στα ΜΜΕ κ.ά. Ιδέες φρέσκες, επεξεργασίες και τεκμηρίωση, για τα σύγχρονα και ουσιώδη, δεν ανησυχώ, υπάρχουν σε αφθονία.
Το μεγάλο στοίχημα είναι “να βρεις τις λέξεις” για να συνομιλήσεις με τον κόσμο, σε μια εποχή σύγχυσης και κατακερματισμού. Γιατί, ακόμη και με τα καλύτερα προγράμματα και παρά την ένδοξη ιστορία, σοσιαλδημοκρατία ερήμην της κοινωνίας δεν κτίζεται. Αυτό το στοίχημα βάζουμε σήμερα, στην Ελλάδα και διεθνώς».