ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΚΑΝΕΒΑΤΟΣ
Ο πατέρας δεν μιλούσε γι’ αυτά
εκδ. Εστία, σελ. 146
Δεν μιλάμε για όσα πραγματικά μας πονάνε· από σεβασμό σε όσα μας έφερε η ζωή και μας έκαναν αυτό που είμαστε.
Δεν μιλούσε γι’ αυτά. Πράγματι. Ομως τώρα κάθεται μπροστά στην κάμερα του ανιψιού του, στο πλάι του αδερφού του, φοράει κοστούμι, γραβάτα και μιλάει. Περιγράφει πώς είναι να ανεβαίνεις είκοσι χρονώ στο βουνό το ’42 και να ξανανεβαίνεις το ’47, για να καταλήξεις μετά το ’49 όπως όλοι σαν κι εσένα στις λαϊκές δημοκρατίες, εσύ ο ίδιος στη Ρουμανία. Πώς είναι να κρύβεσαι, να φοβάσαι, να κοιμάσαι στο δάσος, ν’ αγρυπνείς και να πολεμάς. Πώς είναι να υποφέρεις από πείνα, από δίψα, να μην ανοίγουν οι πόρτες να σε βοηθήσουν, να σε τρώνε οι ψείρες και η απλησιά. Πώς είναι να σε απειλεί η φυλακή ή η εξορία και τα βασανιστήρια, να φεύγεις διωγμένος από την πατρίδα σου, να πεθαίνει ο πατέρας σου και να το μαθαίνεις μετά, να χάνεις την ιθαγένεια, σαν να μη γεννήθηκες Ελληνας, σαν οι ιδέες, οι αξίες, τα πιστεύω σου να σου στερούν δεσμούς αίματος και γης. Πώς είναι να τινάζεσαι στον ύπνο σου για χρόνια κι ενώ όλα πια έχουν περάσει η ψυχή σου να μην ηρεμεί, η μνήμη να σε κυνηγάει όπως σε κυνηγούσαν «οι άλλοι», οι εμφύλιοι εχθροί. Πώς είναι να είσαι ο Αντρέας.
Κι ο αδερφός σου ο Σωκράτης. Που είναι ο συγγενής του σημαδεμένου πολιτικά, εκείνος που πάντα, μια ζωή, πρέπει να προστατεύει την οικογένεια, να συντρέχει τον αδερφό του όσο μπορεί, να κρύβει όσα ξέρει και να σιωπά, να προσπέφτει και να παρακαλά. Είναι και για τους δύο μια πληγή όλα όσα έζησαν και δεν ομολόγησαν ποτέ, μια πληγή που δεν τους ενώνει, τους χωρίζει βαθιά και ανείπωτα, δυο κόσμοι που δεν συναντιούνται πουθενά, παρά μονάχα στην αδερφική αγάπη. Τη μόνη που κατάφερε να τους κρατήσει δεμένους κι ας έκαναν δεκαετίες να συναντηθούν, να νιώσουν τη δύναμη της υπαρκτής σχέσης, τόσο δύσκολα συντηρημένης, τόσο ακατάλυτης. Ανάμεσα στα δυο αδέρφια, ο γιος και ανιψιός, εκείνος που βιντεοσκοπεί, ο συγγραφέας. Στις διηγήσεις τους παρεμβάλλει τις δικές του μικρές ιστορίες, που είναι οι προσπάθειές του να μάθει και ν’ αντιμετωπίσει το παρελθόν της οικογένειας, ν’ ανακαλύψει γεγονότα, να εξηγήσει συμπεριφορές, να καταλάβει τον θείο του και τον γονιό του, να κερδίσει σιγά σιγά την ενηλικίωσή του, την ωριμότητα. Να τοποθετήσει τον εαυτό του επαγγελματικά, να κυνηγήσει αυτό που θέλει, να γίνει σκηνοθέτης, να γνωρίσει τον άγνωστο κόσμο της γυναίκας.
Μας γεμίζει συγκίνηση. Με όσα νιώθει για τους δικούς του, με όσα περιμένει από αυτή τη διήγηση πατέρα και θείου, με όσα ταλανίζουν τον ίδιο κι εμφανίζονται στον ύπνο του, όχι σαν εφιάλτες μα σαν κινηματογραφικές σκηνές γεμάτες αγωνία και λύπη. Είναι η ανάσα της απελευθέρωσης που καταφέρνει να πάρει πια, βγάζοντας εκείνον τον αναπνευστήρα που με βία και επιμονή του φόρεσε ο πατέρας του όταν ήταν μικρός και τον υποχρέωσε «να βουτήξει σπαρταρώντας σαν ψάρι πιασμένο σε πατρικό αγκίστρι». Είναι και ο τρόπος του να ξεπροβοδίσει πια τον γονιό του. Τώρα που δεν υπάρχει, αυτή η βιντεοσκοπημένη διήγηση των δύο είναι το μόνο ζωντανό που έχει απομείνει από κείνον, η φωνή και οι λέξεις του, η όψη και η έκφρασή του πάλι υπαρκτές.
Δεν μιλάμε για όσα πραγματικά μας πονάνε. Οχι από περηφάνια και μυστικοπάθεια, ούτε γιατί ο κρυφός πόνος κι οι σκόρπιες λέξεις που τον συνοδεύουν μας μεγεθύνουν στα μάτια των άλλων. Μα από σεβασμό. Σε όσα μας έφερε η ζωή και μας έκαναν αυτό που είμαστε, κι ύστερα από σεβασμό προς τους άλλους, αν τους νοιαζόμαστε γιατί να γεννήσουμε αμηχανία και θλίψη, γιατί να ζητήσουμε να κάνουν τον ίδιο δρόμο με μας για να μας νιώσουν; Είναι φορές όμως, που απαλά και με χάρη, ήσυχα και ταπεινά, μπορούν να ειπωθούν τα πάντα. Με τον τρόπο του Καρκανέβατου. Και να αποδεχθούμε, όπως ο συγγραφέας, ότι αυτή η βαλίτσα ανάμεσα στις τόσες μπροστά μας, που πρέπει να τη σηκώσουμε σαν δική μας αν και δεν την επιλέξαμε, είναι αυτή που μας αναλογεί.