AΝΤΡΕΪ ΚΟΥΡΚΟΦ
Γκρίζες μέλισσες
μτφρ. Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 425
Πιάνεις το βιβλίο ενός άγνωστου σ’ εσένα συγγραφέα κι απ’ τις πρώτες σελίδες καταλαβαίνεις πως έχεις να κάνεις με πραγματική λογοτεχνία. Ο Σεργκέι Σεργκέγιεβιτς ξυπνάει μες στη νύχτα, η σόμπα με τη γυάλινη πορτούλα είναι σκοτεινή, κάνει κρύο· ρίχνει απάνω του μια προβιά και βγαίνει στην αυλή να φέρει κάρβουνα, την ώρα που ακούγεται από μακριά μια κανονιά και μια δεύτερη της απαντάει· «γιατί δεν κοιμούνται οι βλάκες; Αποφάσισαν να ζεσταθούν;» μουγκρίζει ο Σεργκέι εκνευρισμένος. Και από εκείνη τη στιγμή γίνεσαι ένα με τον μεσήλικο ήρωα του Κούρκοφ που ξέμεινε στο εγκαταλελειμμένο χωριό του μαζί με τον απ’ τα σχολικά θρανία εχθρό συγχωριανό του. Υπάρχει περίπτωση να πέσει βόμβα πάνω στα δύο σπιτικά; Θα έρθουν στα χέρια οι παλιοί συμμαθητές που Κύριος οίδε με ποιον ακριβώς από τους συγκρουόμενους έχουν σχέση; Γιατί το χωριό τους, Μάλαγια Σταρογκράτοφκα, βρίσκεται στην γκρίζα ζώνη της περιοχής του Ντονέτσκ όπου Ουκρανοί και Αυτονομιστές εξακολουθούν να συγκρούονται τρία χρόνια μετά την εισβολή των Ρώσων, το 2014, στην Κριμαία. Το μυθιστόρημα είναι γοητευτικό καθώς σε παρασέρνει στον ρυθμό ζωής των δύο ανδρών – εμπόλεμη ζωή γεμάτη αβεβαιότητες, ζωή όμως και με ρυθμό, καθώς κυριαρχεί η ανάγκη για εξασφάλιση τροφής, για ζεστασιά και λίγη συντροφιά. Ο Σεργκέι Σεργκέγιεβιτς είναι άνθρωπος βαθιά μοναχικός, δεμένος όμως με τη φύση και πάνω απ’ όλα με τις μέλισσες (γι’ αυτό άλλωστε έμεινε στο χωριό, καθώς νιώθει υπεύθυνος απέναντί τους). Οι «Γκρίζες μέλισσες» είναι ένα μυθιστόρημα περιπλάνησης – είτε μέσα στο έρημο χωριό, είτε στην γκρίζα ζώνη, είτε στη Ζαπορόζιε και στην Κριμαία, όπου ο ήρωας θα οδηγήσει την άνοιξη τα μελίσσια του για να βοσκήσουν μακριά απ’ τις βόμβες. Πρόκειται για το ήθος εκείνου που μπορεί να έχει δυσκολίες συνεννόησης με τους πιο κοντινούς –την πρώην γυναίκα και την κόρη του–, κατέχεται όμως από αίσθημα ευθύνης για όσα τον περιβάλλουν, σαν να αποτελεί ο ίδιος φυσικό λιμάνι κι άγκυρα, μια σοφή δύναμη μέσα στον παραλογισμό της συμπλοκής που αφανίζει. Αγγίζει με τρυφερότητα ζώα και πράγματα και είναι διακριτικός κι ευαίσθητος όταν μιλάει στους άλλους.
Το χιούμορ σε διάφορους αναβαθμούς –από τη φάρσα και την παρωδία έως τον σαρκασμό– διατρέχει όλο το κείμενο. Τι να πρωτοπιάσει κανείς: Την αλλαγή στην ονομασία των δρόμων που συνηθίζει κάθε πλευρά των συγκρουομένων; Τα λόγια τα οποία προσπαθούν να εκμαιεύσουν από τον Σεργκέι οι Αυτονομιστές στη συνέντευξη που του παίρνουν; Ή τη χειροβομβίδα που, χωρίς να το θέλει, περνάει ο ήρωάς μας κάτω απ’ τη μύτη φίλων και εχθρών, ανθρώπων που έχουν κληθεί να παίζουν ρόλους που δεν τους έχουν επιλέξει; (Αλλος έτσι λίγο και άλλος πολύ, όλοι τους μοιάζει να κινούνται σε μια γκρίζα ζώνη.)
Δείχνει κατανόηση και συμπόνια το βλέμμα του Αντρέι Κούρκοφ, συγγραφέα που έχει ζήσει στο πετσί του την εκρηκτική εμφυλιακή συνθήκη η οποία κληροδοτήθηκε στους Ουκρανούς και την οποία αναμοχλεύει ο κάθε πονηρός. Γεννημένος το 1961 στην Αγία Πετρούπολη (τότε Λένινγκραντ), ο συγγραφέας ζει στο Κίεβο, είναι και νιώθει Ουκρανός, γράφει όμως στα ρωσικά. Τον ανακάλυψα λίγες μέρες πριν πραγματοποιήσω ένα ταξίδι στην ουκρανική πρωτεύουσα τον περασμένο μήνα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε 37 γλώσσες κι έχει πωλήσει πολλά εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Γι’ αυτό ένιωσα έκπληξη όταν διαπίστωσα πως δυο-τρεις Ουκρανοί που ρώτησα δεν τον γνώριζαν καθόλου. Οφείλεται στο ότι δεν ήταν άνθρωποι του χώρου της λογοτεχνίας ή στο ότι αγνοούν ένα συγγραφέα που, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει, κι οι δύο πλευρές, Ρώσοι και Ουκρανοί, τον έχουν, εξαιτίας της καταγωγής και της ιστορίας του, χαρακτηρίσει «αποστάτη»;