JON FOSSE
Το άλλο όνομα. Επταλογία Ι-ΙΙ
μτφρ. Σωτήρης Σουλιώτης
εκδ. Gutenberg, σελ. 421
Κατά καιρούς, τις μέρες των βραβεύσεων Νομπέλ, διαβάζουμε άρθρα για τις κραυγαλέες παραλείψεις της σουηδικής Ακαδημίας μερικών από τα μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας. Η αντίστροφη δική μου άσκηση είναι να παραθέτω συγγραφείς που ανακάλυψα ή πρόσεξα εξαιτίας των Νομπέλ. Ιμρε Κέρτες, Χέρτα Μίλερ, Σβετλάνα Αλεξέγιεβιτς και Ανί Ερνό που βραβεύθηκαν τα τελευταία είκοσι χρόνια, και φέτος ο Γιον Φόσε. Οι τέσσερις πρώτοι μυθιστοριογράφοι επιδίωξαν να αναπλάσουν μερικές από τις οδυνηρότερες ευρωπαϊκές στιγμές (Γκουλάγκ, Ολοκαύτωμα, Τσερνόμπιλ) μαζί με τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης μας ηπείρου.
Ο Νορβηγός Γιον Φόσε (γ. 1959) αποτελεί αντιθέτως συγγραφέα ο οποίος δοκιμάζεται όχι από τα αναπόφευκτα δεινά της Ιστορίας, αλλά από το σκοτεινό υπαρξιακό μας δράμα. Νόημα, καλλιτεχνική δημιουργία, τυχαιότητα, αγάπη, φθορά, θάνατος, εθισμός και θρησκευτική πίστη είναι μερικά από τα θέματα που υφαίνονται θαυμαστά στο υποβλητικά σκοτεινό «Αλλο όνομα», το μυθιστόρημα των δύο πρώτων τμημάτων της μεγάλης του «Επταλογίας». Στην αρχή το έργο τρομάζει – 421 σελίδες χωρίς σχεδόν σημείο στίξης, λίγα μόνον ερωτηματικά ή κόμματα και δύο τελείες. Πολύ σύντομα ωστόσο η επαναληπτικότητα της γραφής σε υπνωτίζει και σε γοητεύει.
Δεν πρόκειται για μυθιστόρημα εσωτερικού μονολόγου όπως το καθιέρωσαν ο Τζόις και η Γουλφ με φράση που πηδάει από θέμα σε θέμα σύμφωνα με τις διασυνδέσεις των συνειρμών της συνείδησής μας. Το αντίθετο – πρόκειται για έναν συνεκτικό μονόλογο που ακολουθεί την εξωτερική πραγματικότητα. Μετακινήσεις, ολιγάριθμες συναντήσεις, οράματα και σκέψεις πάνω σε θέματα τα οποία βασανιστικά μηρυκάζει ο μοναχικός αφηγητής στη διάρκεια ενός σκοτεινού παγωμένου 48ώρου γύρω από τη νορβηγική πόλη Μπέργκεν. Θέματα που επαναλαμβάνει εμμονικά ο ζωγράφος Ασλε, είτε πάνω στην ανακυκλούμενη υλικότητα της καθημερινής ζωής –από το να βάλεις μπρος το αυτοκίνητο μέχρι να ρίξεις λάδι στο τηγάνι– είτε πάνω στις πιο κρίσιμες σχέσεις του με τη σύζυγό του που έχει πεθάνει, με τον μοναδικό του γείτονα και με τον γκαλερίστα που διαχειρίζεται τη ζωγραφική του.
Ετσι πλάθει ο αφηγητής τη μισοσκότεινη χειμωνιάτικη σκανδιναβική φύση και τον σκοτεινό χώρο της συνείδησής του – διαπλέκοντας την αναπόφευκτη υλική πραγματικότητα με τις πιο βαθιές υπαρξιακές αγωνίες. Ενα από τα υπέροχα ευρήματά του αποτελούν οι σωσίες, τα διπλά πρόσωπα που βρίσκει ο Ασλε – τον ίδιο του τον εαυτό και τη γυναίκα του σε νεαρή ηλικία, αλλά και τον μοναδικό φίλο του, έναν ζωγράφο που έχει το ίδιο όνομα Ασλε, που ζωγραφίζει και αυτός τα ίδια έργα, που όμως είναι χωρισμένος και αλκοολικός (σε αντίθεση με τον αφηγητή που έχει γιατρευτεί απ’ τον εθισμό) και που τελικά ο Ασλε ο αφηγητής τον συναντά σε μια κρίσιμη στιγμή της ζωής του. Πρόκειται για αντικατοπτρισμούς, για μαγικές επαναλήψεις, όπως μαγικές είναι και οι εκστατικές στιγμές του αφηγητή την ώρα που ανάμεσα στα ασήμαντα και στα κοινότοπα, ανάμεσα στους ατμούς του αλκοόλ και στις βαθιές ψευδαισθήσεις αναπλάθει μικρά και μεγάλα θαύματα της ζωής, όπως το φως της τέχνης και της πίστης μέσα στο σκοτάδι.
Θα μπορούσα να πω πως ο ρυθμός στο «Αλλο όνομα» παραπέμπει στο «Αούστερλιτς» του Βίνφριντ Γκέοργκ Ζέμπαλντ επιτυγχάνοντας ωστόσο κάτι πρωτότυπο, μοναδικά δικό του. Στην αρχή του έργου είχα σκεφτεί, ας διαβάσω μοναχά το πρώτο μέρος – πού κουράγιο για μια «Επταλογία» χωρίς μάλιστα σημεία στίξης! Και όμως τώρα που τελείωσα το πρώτο της βιβλίο, αδημονώ για τη συνέχεια. Ελπίζω ο καλός μεταφραστής να εργάζεται πυρετωδώς και με την ίδια έμπνευση για τους επόμενους δύο τόμους που στα νορβηγικά είδαν το φως το 2022 και το 2023.