Το απόγευμα της Κυριακής στο προαύλιο του Πνευματικού Κέντρου Χανίων επικρατούσε αναβρασμός. Επισκέπτες και εθελοντές του 10ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων περιφέρονταν βιαστικά έχοντας στα χείλη τους ένα όνομα: Κώστας Γαβράς. Ο σπουδαίος Ελληνογάλλος κινηματογραφιστής τίμησε με την παρουσία του τη διοργάνωση και ταυτόχρονα τιμήθηκε με μια αφιερωματική εκδήλωση, συνοδευμένη από την προβολή της ταινίας του «Αμήν». Η τελευταία γέμισε την (κατά τα άλλα ευρύχωρη) κεντρική αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου τόσο ασφυκτικά, ώστε να σημειωθούν και μικροκαβγάδες για μια κρατημένη θέση, ενώ αρκετοί παρακολούθησαν και όρθιοι από τα «ορεινά».
«Είναι υπέροχο που όλος αυτός ο κόσμος ήρθε για να δει την ταινία και να ακούσει αυτά που έχουμε να πούμε, όπως υπέροχο είναι και αυτό το φεστιβάλ που τόσο ανάγκη έχουν μέρη στην περιφέρεια όπως τα Χανιά», μου λέει λίγο αργότερα κατ’ ιδίαν ο Κώστας Γαβράς. Τα μάτια του λάμπουν από ευχαρίστηση, γενικώς μου μοιάζει πολύ πιο ακμαίος και κεφάτος από ό,τι τρία χρόνια πριν, όταν είχαμε ξανασυναντηθεί στη Βενετία, στο περιθώριο μιας (εξαντλητικής) ημέρας συνεντεύξεων για το «Ενήλικοι στο δωμάτιο».
Κινηματογραφικές κάμερες
Οταν τον ρωτάω για τις αφίσες των ταινιών του που εκτίθενται έξω από την αίθουσα στα Χανιά, εκείνος παίρνει αφορμή να μιλήσει για τη σημασία της κινηματογραφικής εκπαίδευσης. «Οι αφίσες είναι πολύ όμορφες, κάποιες από αυτές μάλιστα δεν τις είχα δει ποτέ, γιατί προέρχονται από άλλες χώρες. Πιο πολύ όμως μου άρεσαν οι παλιές κάμερες που εκτίθενται στον ίδιο χώρο. Είναι κάτι σαν… αρχαιολογία του σινεμά. Πράγματι, όταν ξεκινήσαμε εμείς να κάνουμε ταινίες, οι κάμερες ήταν πελώριες, βαριές, καμία σχέση με τις σημερινές. Αυτή η τεράστια αλλαγή επηρεάζει τα πάντα, από τον τρόπο που σχεδιάζεται μια ταινία, το κόστος της, ακόμη και την ίδια την κινηματογραφική γραφή. Είναι όμως σημαντικό οι νεότεροι να γνωρίζουν την ιστορία του σινεμά, το πώς γίνονται τα φιλμ, ειδικότερα σήμερα που παντού γύρω τους υπάρχουν όλων των ειδών τα βίντεο».
Το «Αμήν», που προβλήθηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Χανίων, γυρίστηκε ακριβώς πριν από δύο δεκαετίες, αφηγούμενο την ιστορία ενός Γερμανού χημικού των SS, ο οποίος προσπαθεί, με τη βοήθεια ενός νεαρού ιερέα, να ξεσκεπάσει το έγκλημα των στρατοπέδων συγκέντρωσης και του Ολοκαυτώματος κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. «Δύο πράγματα από αυτό το φιλμ πιστεύω πως είναι επίκαιρα και σήμερα. Το πρώτο έχει να κάνει με την πράξη αντίστασης αυτών των δύο ανθρώπων, η οποία φτάνει μέχρι τέλους και ως έννοια λείπει πολύ από τους καιρούς μας» – τη λέξη «αντίσταση» και τη σημασία της θα την επαναλάβει ξανά και ξανά ο 89χρονος κινηματογραφιστής και κατά τη διάρκεια της τιμητικής εκδήλωσης.
«Το δεύτερο πράγμα που δείχνει η ταινία είναι η στάση του Πάπα, μιας Αρχής περισσότερο πολιτικής παρά θρησκευτικής, η οποία σε μια στιγμή ανθρώπινης κρίσης δεν πήρε καθόλου ανθρώπινη θέση, πράγμα απαράδεκτο. Σήμερα βλέπουμε το ίδιο να συμβαίνει με τους μετανάστες, στην Ελλάδα, στη Γαλλία και αλλού. Πώς τους δεχόμαστε; Ασχημα». Οταν φέρνω την κουβέντα στο μεγαλύτερο ζήτημα των ημερών, δηλαδή στον πόλεμο στην Ουκρανία, ο Γαβράς σκοτεινιάζει ακόμη περισσότερο. «Είναι τραγικό να γίνεται πόλεμος στη μέση της Ευρώπης, ύστερα από όσα έχουμε ζήσει στο παρελθόν. Μια εντελώς παράλογη εισβολή του Πούτιν. Υπάρχει βέβαια και η άλλη πλευρά. Ο Γάλλος πρόεδρος είχε πει πως το ΝΑΤΟ είναι “εγκεφαλικά νεκρό” στην Ευρώπη και τώρα, μετά τον πόλεμο, όχι απλώς “αναστήθηκε”, αλλά πλέον η Αμερική έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, όπως κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Αυτό προφανώς τη βολεύει και ταυτόχρονα αποδυναμώνει τους Ευρωπαίους».
Νέα γενιά
Στο ερώτημα αν ο ίδιος ετοιμάζει κάποια ταινία αυτόν τον καιρό, απαντά καταφατικά, δίχως να αποκαλύψει περισσότερα, είναι όμως πολύ πιο πρόθυμος να μιλήσει για τη νέα γενιά κινηματογραφιστών και το δικό τους κοινωνικό – πολιτικό σινεμά, όπως πρόσφατα το εξέφρασε και ο γιος του, Ρομέν Γαβράς, με την «Αθήνα» του Netflix. «Η νεότερη γενιά ψάχνει τον δικό της τρόπο να αφηγηθεί ιστορίες. Ο Ρομέν και άλλοι το κάνουν αυτό δημιουργώντας έναν καινούργιο κινηματογραφικό χαρακτήρα. Βασικά ψάχνουν τον ρόλο που παίζει η εικόνα στην αφήγηση, διότι ακριβώς ζουν στην εποχή της εικόνας. Είναι φυσιολογικό».
Αξίζει να σημειωθεί πως το Φεστιβάλ Χανίων, το οποίο ολοκληρώνεται στις 29/10, έχει επιπλέον πλούσιο πρόγραμμα που μπορεί να αναζητηθεί στο chaniafilmfestival.com. Εμείς ξεχωρίσαμε εκεί μία ακόμη πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση φωτογραφίας υπό τον τίτλο «Το βλέμμα της αιωνιότητας». Με οδηγό τον φακό του Ηλία Μπουργιώτη, ο επισκέπτης ξεναγείται στο μοναδικό σύμπαν του Θόδωρου Αγγελόπουλου, από τον θάνατο του οποίου συμπληρώνονται φέτος 10 χρόνια.