«Είναι ένα έργο που λάμπει από ευφυΐα και ανθρωπιά». Με ενθουσιασμό συστήνει ο Τάκης Τζαμαργιάς το πολυβραβευμένο «Photograph 51» της Αννα Ζίγκλερ. Πρόκειται για την αληθινή ιστορία της Ρόζαλιντ Φράνκλιν, της ερευνήτριας που αποτύπωσε πρώτη το ανθρώπινο DNA τον Μάιο του 1952.
Η πρωτοποριακή κρυσταλλογράφος πάλεψε να επιβληθεί σε ένα ανδροκρατούμενο επιστημονικό περιβάλλον και στην ουσία άνοιξε τον δρόμο στις εντυπωσιακές ιατρικές ανακαλύψεις που ακολούθησαν. Απρόσιτη, άκαμπτη και αφοσιωμένη, εργαζόταν με πάθος στο υπόγειο εργαστήριο του King’s College του Λονδίνου, απομονωμένη από την επιστημονική κοινότητα της εποχής της, η οποία υποβάθμισε το έργο της, εξαιτίας του φύλου της. Η απεικόνιση με ακτίνες Χ, γνωστή ως «φωτογραφία 51», οδήγησε τους επιστήμονες Φράνσις Κρικ, Τζέιμς Ουότσον και Μόρις Ουίλκινς να κατανοήσουν τη δομή του DNA. Συνάδελφοί της οικειοποιήθηκαν τη δουλειά της, πήραν Νομπέλ, έγιναν διάσημοι. Εκείνη είχε πεθάνει πέντε χρόνια νωρίτερα, στα 37 της, από καρκίνο των ωοθηκών. Σήμερα στην επιστημονική κοινότητα αποτελεί πηγή έμπνευσης.
Αχρονο παρόν
Πρόσφατα το «Photograph 51», με το οποίο η Νικόλ Κίντμαν πήρε βραβείο πρώτου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της Φράνκλιν στο Noel Coward Theatre του Λονδίνου το 2015, ανέβηκε και στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης σε μετάφραση του Αντώνη Πέρη και παίζεται τα Δευτερότριτα. «Είναι μια συνταρακτική ιστορία. Η γραφή της Αννα Ζίγκλερ κινείται σε ένα άχρονο παρόν και στο χθες ταυτόχρονα. Η Ρόζαλιντ έχει πεθάνει και όσοι έζησαν την ιστορία τότε, προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τα πράγματα. Στο κοινό αποκαλύπτεται αυτή η έξυπνη Αγγλίδα επιστήμονας, κόρη εύπορης εβραϊκής οικογένειας που από μικρή της άρεσε να ζωγραφίζει μοτίβα. Οι γονείς της την προέτρεπαν να ζωγραφίσει την οικογένεια ή το σκυλάκι τους, αλλά εκείνη επέμενε στα επαναλαμβανόμενα σχήματα», λέει στην «Κ» ο Τάκης Τζαμαργιάς.
Οταν η Ρόζαλιντ Φράνκλιν χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη φωτογραφική μηχανή του γιατρού πατέρα της, μάζεψε τέσσερα ξερά φύλλα, τα έβαλε στη σειρά και τα φωτογράφισε. Οταν του ανακοίνωσε ότι θέλει να γίνει επιστήμονας, εκείνος της είπε «δεν πρέπει ποτέ να κάνεις λάθος». «Τραυματική κουβέντα», όπως λέει ο σκηνοθέτης, «αλλά προφανώς γνώριζε ότι στον χώρο ειδικά των θετικών επιστημών, εκείνα τα χρόνια δύσκολα επιβίωνε γυναίκα».
Το έργο, συνεχίζει, παρουσιάζει τα ανταγωνιστικά παιχνίδια της επιστημονικής κοινότητας, αλλά βάζει και την έννοια του κενού, μια αντιστοιχία που μπορεί να συναντήσουμε και στον καλλιτεχνικό χώρο. Ετοιμάζοντας την παράσταση δεν κρύβει ότι αρχικά δυσκολεύτηκε με το παιχνίδι του χθες με το τώρα. «Εχει έναν καταιγιστικό ρυθμό. Και ήταν υπέροχη η συνεργασία με τους Λένα Δροσάκη, Αλέξανδρο Μπουρδούμη, Δημήτρη Πασσά, Δημήτρη Μαγγίνα, Μάνο Στεφανάκη».
Για τις επιστημονικές λεπτομέρειες ζητήθηκε η βοήθεια του Γιάννη Μπουκοβίνα, παθολόγου ογκολόγου και πρώην προέδρου της Ενωσης Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος, ο οποίος εξήγησε στους συντελεστές λεπτομέρειες, για παράδειγμα το πώς λειτουργούν οι ακτίνες και η ακτινοβολία. «Η αποκάλυψη του DNA βοήθησε γενικότερα την επιστήμη, ακόμη και την εγκληματολογία. Σήμερα μπορεί κανείς να μάθει τι εμπεριέχει το σώμα του, ποιος είναι, ακόμη και την καταγωγή του».
Η πρωτοποριακή κρυσταλλογράφος πάλεψε να επιβληθεί σε ένα ανδροκρατούμενο επιστημονικό περιβάλλον.
Η μαγεία της Φυσικής
Το εργαστήριο Φυσικής του ΕΚΠΑ επίσης βοήθησε τους συντελεστές να κατανοήσουν πώς λειτουργούν οι επιστήμονες σε έναν τέτοιο χώρο δουλειάς. «Προερχόμενος από θεωρητικές επιστήμες, δεν κρύβω ότι μαγεύτηκα, γιατί είδα πώς μπορεί να συναντηθεί ο μικρόκοσμος της επιστήμης και της έρευνας με τον μικρόκοσμο του θεάτρου. Οταν επί 16 χρόνια ήμουν μάχιμος δάσκαλος, δεν ήμουν καλός στη φυσική, αλλά στα γλωσσικά. Ετσι μοιραζόμουν με άλλο συνάδελφό μου τα μαθήματα. Εκείνος δίδασκε Φυσική στη θέση μου κι εγώ στη θέση του Ιστορία. Τώρα μαγεύτηκα από τη Φυσική», λέει ο κ. Τζαμαργιάς.
Στις 19 και 20 Δεκεμβρίου, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Ευρασία και την Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας, το Θέατρο Τέχνης διοργανώνει διημερίδα με θέμα «Το μυστικό της ζωής» και συζήτηση γύρω από τον τρόπο που επηρεάζει η αλματώδης πρόοδος της βιοτεχνολογίας όχι μόνο την καθημερινότητά μας αλλά και τον τρόπο αντίληψης της κοινωνικής μας θέσης και ευθύνης, καθώς και τη θέση της γυναίκας μέσα σε αυτές τις ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές.
«Η συγγραφέας δεν παρουσιάζει την ηρωίδα ως θύμα. Δείχνει μια γυναίκα που μάλλον αναζητά την ταυτότητά της. Μερικές φορές η συμπεριφορά της Ρόζαλιντ δεν θυμίζει ούτε γυναίκα ούτε άνδρα. Μοιάζει άφυλη. Η Ζίγκλερ κρατάει μια στάση κριτική, συχνά σαμποτάροντάς την. Εγώ από την άλλη είχα ανάγκη να μυθοποιηθεί, έστω για να δικαιωθεί μετά θάνατον».
Ο Τάκης Τζαμαργιάς στέκεται ιδιαίτερα στη συμμετοχή της Λένας Δροσάκη στην παράσταση. «Είναι εξαιρετική ηθοποιός, πολύ ευαισθητοποιημένη στα γυναικεία ζητήματα. Πρωτοστάτησε στο ελληνικό #ΜeΤoo. Οταν αποκαλύπτονταν όλα αυτά είχα γυρίσει λίγο την πλάτη, δεν άντεχα την ανθρωποφαγία και εξήγησα στη Λένα πώς ένιωθα. Οι πρόβες μας είχαν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί συζητούσαμε συγχρόνως για τα ζητήματα κακοποιητικής συμπεριφοράς, πόσες φορές είχε νιώσει απομόνωση στο θέατρο ή γιατί κάτι λέγεται σε μια γυναίκα, αλλά όχι σε έναν άνδρα. Το έργο αυτό πρωτοστατεί στα ζητήματα αυτά. Κι αυτή η συνεργασία ήταν για μένα ταξίδι ωριμότητας. Γιατί είδα και δικές μου συμπεριφορές που εμπεριείχαν το στοιχείο της υποτίμησης χωρίς να γίνεται συνειδητά».
Βλέποντας πια και τις αντιδράσεις των θεατών, ο σκηνοθέτης χαρακτηρίζει τη «Φωτογραφία 51» σαν μια «κραυγή ανθρωπιάς απέναντι στην αδικία. Η Ρόζαλιντ αδικήθηκε λίγο πριν φτάσει στο τέρμα, είναι κάπως Παπαδιαμαντικό αυτό. Ο καρκίνος τη βρήκε λόγω του πάθους της, του ολοκληρωτικού δοσίματος, το έχουμε συναντήσει αυτό και σε κάποιους ανθρώπους στο θέατρο, τους βαθιά αφοσιωμένους που δεν παίρνουν ανάσες ζωής».