Είναι ωραίο να κατεβαίνεις από ένα σταθμό και ο δρόμος σου να σε βγάζει σε κάτι πραγματικά αναπάντεχο. Αυτή είναι η περίπτωση της δεκάλεπτης βόλτας από τον σταθμό του Νέου Φαλήρου μέχρι τις εγκαταστάσεις της κάποτε κραταιάς ατμοηλεκτρικής μονάδας της ΔΕΗ στη δυτική όχθη του Κηφισού, στη συμβολή των οδών Σολωμού και Δημητρίου Φαληρέως 1. Οσοι είναι τακτικοί επιβάτες του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου είναι εξοικειωμένοι με τη θέα του επιβλητικού (και διατηρητέου) συγκροτήματος, που θεωρείται το σημαντικότερο μνημείο του είδους του σε ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Αλλά οι περισσότεροι Αθηναίοι συνεχίζουν να το αγνοούν παρά τις συστηματικές προσπάθειες της ΔΕΗ να το επανασυστήσει από τα μέσα της δεκαετίας και μετά, κυρίως ως χώρο πολιτισμού.
Με αφορμή τη νέα παραγωγή, ανοίγουν χώροι του εργοστασίου που δεν είχαν ανοίξει ποτέ ξανά για το ευρύ κοινό.
Αυτό συμβαίνει και τώρα, καθώς ξεδιπλώνεται από σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του παλιού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος ένα από τα πιο φιλόδοξα εικαστικά πρότζεκτ της σεζόν με την έκθεση «This Current Between Us» (42 έργα, 30 νέες παραγωγές, έως 12 Μαρτίου 2023) που επιμελούνται ο Πάνος Γιαννικόπουλος και η Γεωργία Λιάπη ύστερα από σχετική πρόταση της Ελένης Καλαρά στη ΔΕΗ. Θυμίζουμε ότι στις αρχές της χρονιάς είχε υλοποιηθεί στον ίδιο χώρο μία ακόμη σημαντική καλλιτεχνική δράση-έκθεση με τίτλο «Η ΔΕΗ συναντά την τέχνη», σε επιμέλεια της Κατερίνας Κοσκινά. Η διαφορά ανάμεσα τις δύο εκθέσεις είναι ότι με αφορμή τη νέα παραγωγή ανοίγουν χώροι του εργοστασίου που δεν είχαν ανοίξει ποτέ ξανά για το ευρύ κοινό. Από αυτή την άποψη είναι η καλύτερη ευκαιρία που είχαμε ποτέ να περιηγηθούμε σε μια πραγματικά μικρή βιομηχανική «πόλη», στην οποία οφείλουμε τον καθολικό εξηλεκτρισμό της πρωτεύουσας (λειτούργησε για πρώτη φορά το 1903) και που παραλίγο να τη χάσουμε στη διάρκεια της χούντας, όταν έπεσε στο τραπέζι μια πρόταση για την κατεδάφισή της προκειμένου να ανεγερθεί ένα νέο διοικητικό κέντρο. Η έκθεση περιλαμβάνει εκτενές αρχειακό υλικό από το Ιστορικό Αρχείο του οργανισμού, το οποίο βρίσκεται σε διάλογο με νέες παραγωγές εικαστικών έργων από 36 καλλιτέχνες: ζωγραφική, γλυπτά, εικαστικές εγκαταστάσεις, βίντεο, ηχητικά έργα και επιτελεστικές δράσεις. Και τα έργα λειτουργούν πολλαπλασιαστικά για τη γοητεία και τη μοναδική ατμόσφαιρα που έχει ο χώρος από μόνος του.
«Η ΔΕΗ, από τη Μεταπολίτευση και μετά, είχε πάντα επίγνωση της ιστορικότητας και της σημασίας του χώρου», μου λέει η κ. Μαρία Μαυροειδή, τομεάρχης αρχείων και βιομηχανικής κληρονομιάς της Διεύθυνσης Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας του οργανισμού. «Οταν έκλεισε η μονάδα το 1972, κι ευθύς αμέσως μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, μια σοφή επιλογή που επικράτησε τους κόλπους της τότε διοίκησης ήταν ότι η επανάχρηση του χώρου είναι ταυτόχρονα και η καλύτερη μέθοδος διάσωσης». Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’70 η κλειστή, πια, μονάδα είχε μεταμορφωθεί σε ένα πολύ ζωντανό κέντρο εκπαίδευσης της ΔΕΗ. Εκπαιδευτικές λειτουργίες φιλοξενούνται ακόμη και σήμερα, αν και ένα σημαντικό τμήμα του χώρου στεγάζει και γραφεία διευθύνσεων του οργανισμού. «Νομίζω πλέον πως η βασική χρήση του εργοστασίου είναι οι πολιτιστικές δράσεις, ενώ σε βάθος χρόνου ωριμάζει η ιδέα για ένα μεγάλο μουσείο της ΔΕΗ. Το σχέδιο υπάρχει και δικαίως, γιατί μιλάμε για το πρώτο, το μεγαλύτερο και το καλύτερα διατηρημένο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρισμού στα Βαλκάνια».
Σύγχρονα έργα υψηλής τάσης
Της Ξένιας Γεωργιάδου
Χωρίς χάρτη ή «οδηγούς» διέσχισα το κεντρικό κτίριο και όλους τους βοηθητικούς χώρους με κάποια επιφύλαξη. Τα έργα κρύβονταν παντού, ακόμα και πίσω από κλειστές πόρτες. Δεν είχαν τοποθετηθεί ακόμα λεζάντες και έτσι σταματούσα όπου στεκόταν το βλέμμα μου. Ευτυχώς! Το να διαβάζεις και να μη «βλέπεις» είναι ο πιο ακατάλληλος τρόπος για να συνδεθείς με ένα έργο. Στον διάδρομο του Εφαρμοστηρίου είναι παραταγμένη μια σειρά κολάζ με φωτογραφίες αρχείου της εταιρείας. Εικονίζουν υπαλλήλους της ΔΕΗ σε εταιρικές εκδρομές. Ανακαλύπτω αργότερα πως είναι το έργο της Ελένης Μπαγάκη «Work, work, work, not». Λίγο πιο κάτω βλέπω μια φωτεινή επιγραφή της Αθηνάς Κουμπαρούλη «Μore than water, more than rain, I need electricity», ένα σχόλιο για τις προτεραιότητες στον σύγχρονο κόσμο. Στο Γραφείο των εκπαιδευτών, οι Hypercomf παίζουν με τη δύναμη των λέξεων. Μια λεζάντα «τρέχει» διαρκώς μπροστά στα μάτια μας: Εlectric Problem Solvers. To έργο τους έχει τίτλο «Εlectrotherapy», μια θεραπεία που διαφημίστηκε ως πανάκεια για κάθε είδους πάθηση, αλλά γρήγορα απορρίφθηκε. Στην πίσω πλευρά του συνεργείου εντυπωσιάζει το έργο της τελειόφοιτης της ΑΣΚΤ, Δέσποινας Βαξεβανίδη. Εχει χρησιμοποιήσει παλιές στολές εργατών της ΔΕΗ, τις έχει στερεώσει με γύψο και έχει δημιουργήσει μια γλυπτική εγκατάσταση που ονομάζει «High Voltage». Την ενέργεια την παράγουν πάντα οι άνθρωποι. Στο ιστορικό κτίριο του 1903, αρκετά απομακρυσμένο σε σχέση με τα υπόλοιπα, διακρίνω μια ηλεκτρική κιθάρα να αιωρείται. Σαν γιγαντιαίος μετρονόμος, αχνά φωτισμένος, παράγει ήχο και ορίζει τον χρόνο. Είναι το έργο του Δημήτρη Καμαρωτού «Η καρδιά του χτυπούσε τον χρόνο». Στο υπόγειο του ίδιου κτίσματος, προβάλλεται ένα βίντεο από την παράσταση «Ενός λεπτού σιγή» που ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είχε δώσει σε αυτόν τον χώρο το 1995, σηματοδοτώντας και την τελευταία φορά που συγκεντρώθηκε κόσμος μέσα στο εμβληματικό οικοδόμημα.
