Το 1964 ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης (1913-1975) ίδρυσε το Doxiadis Associates Computer Center και λίγα χρόνια αργότερα εγκατέστησε στο γραφείο του τον πανίσχυρο ηλεκτρονικό υπολογιστή UNIVAC 1107. Oραμα του διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα και πολεοδόμου ήταν να συμβάλει με τη βοήθεια της πληροφορικής στον σχεδιασμό πόλεων που θα ικανοποιούν τους ανθρώπους.
Eτσι, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανθρώπινη κοινότητα», διεξήγαγε έρευνες για την προσαρμογή των κατοίκων της μεταπολεμικής Αθήνας στην αναπτυξιακή της δυναμική και στον ρυθμό της, χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια που εστίαζαν στις απόψεις των ίδιων των πολιτών για την ευτυχία τους στην αστική καθημερινότητα. Σαν μοντερνιστής, ο Δοξιάδης ενδιαφερόταν για τις τεχνολογίες που στόχο έχουν την ευημερία του ανθρώπου. Γνώριζε όμως ότι η χρήση τους μπορεί να μην είχε πάντοτε θετικό αποτέλεσμα.
Η έκθεση «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και πληροφοριακός μοντερνισμός: Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου», που παρουσιάζεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από σήμερα μέχρι τις 26 Φεβρουαρίου, χωρίζεται σε δύο μέρη. Ή σε δύο «επεισόδια», όπως τα περιέγραφαν στη χθεσινή παρουσίασή της οι δύο επιμελητές της, οι αρχιτέκτονες Μαρκ Γουασούτα και Φάρζιν Λότφι-Τζαμ.
Δύο «επεισόδια»
Το πρώτο «επεισόδιο» προσφέρει μια «παρασκηνιακή» ματιά στο γραφείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη (διερευνώντας το πώς ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο μπορεί να παρουσιαστεί με τρόπο επικοινωνιακό), μέσα από ένα πλήθος εγγράφων, ερωτηματολογίων, φωτογραφιών και υπολογιστικών απεικονίσεων που αφορούν πόλεις όπως η Αθήνα ή το Ντιτρόιτ και καταγράφουν το πώς αυτές μεταβάλλονται και πώς ωφελούν τους κατοίκους τους. Εδώ θα δει κανείς χαρτογραφήσεις του γραφείου Δοξιάδη για τις μετακινήσεις των ανθρώπων εντός ενός δεδομένου αστικού ιστού (για να συναντήσουν λ.χ. τους συγγενείς τους), αλλά και ερωτηματολόγια για τη χρήση των υποδομών της πόλης ή ακόμη και καταγραφές βίαιων, ρατσιστικών εκτοπισμών στις ΗΠΑ. Το υλικό έχει αντληθεί από το Αρχείο Δοξιάδη.
Το δεύτερο «επεισόδιο» αντιπαραβάλλει στο όραμα του Δοξιάδη τις τεχνολογίες συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιούνται σήμερα όχι για να ωφελήσουν μια πόλη, αλλά για να αποτρέψουν ανθρώπους που θέλουν να την πλησιάσουν: ρέπλικες από κάμερες, συσκευές παρακολούθησης, σκάνερ δακτυλικών αποτυπωμάτων, αλλά και ελικόπτερα ή και ζέπελιν, παρουσιάζονται μαζί με μια μακέτα των συνόρων της Ελλάδας, ενώ στους τοίχους προβάλλονται συνεντεύξεις προσφύγων που μιλούν για το αδιανόητα δύσκολο ταξίδι τους, αλλά και για τις επαναπροωθήσεις ή άλλες μορφές βίας που υπέστησαν πολύ πριν φθάσουν (αν τελικά το κατάφεραν) στην Αθήνα. Πρόκειται για μια «Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα», μια έρευνα που διενεργήθηκε από τους επιμελητές της έκθεσης σε συνεργασία με το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.
«Πού ακριβώς βρίσκεται η πόλη; Η Αθήνα βρίσκεται παντού, γιατί είναι τελικός προορισμός της μετακίνησης πολλών ανθρώπων», εξηγούσε ο Φάρζιν Λότφι-Τζαμ. «O “δείκτης ευτυχίας” που ενδιέφερε τον Δοξιάδη», κατέληγε ο Μαρκ Γουασούτα, «συνδεόταν με αυτό το ερώτημα: Πώς πρέπει να σχεδιαστούν οι πόλεις ώστε να μην αποτυγχάνουν».