Επιλέχθηκε ανάμεσα σε δέκα προτάσεις διεθνώς βραβευμένων αρχιτεκτονικών γραφείων, έγινε αντικείμενο μεγάλης προσμονής και συζήτησης, τελικά όμως το αρχιτεκτονικό προσχέδιο της αναβάθμισης και επέκτασης του νέου Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου παρουσιάστηκε χθες το απόγευμα ολοκληρωμένο, στην Αίθουσα του Βωμού του μουσείου, από τα αρχιτεκτονικά γραφεία David Chipperfield Architects και Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης Α.Ε., παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.
Οπως είπε ο ίδιος ο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, κατά την παρουσίαση των σχεδίων, ο διττός στόχος που τέθηκε εξαρχής από τη διεθνή επιτροπή αξιολόγησης, ήταν αφενός η αποσυμφόρηση των συλλογών του μουσείου και αφετέρου «η δημιουργία μιας πιο ισχυρής σχέσης μεταξύ μουσείου και πόλης». Η πρόκληση, συνέχισε, ήταν «να χτίσουμε μπροστά από ένα κτίριο του 19ου αιώνα χωρίς να το εξαφανίσουμε». Ο Σταύρος Γυφτόπουλος του γραφείου Τομπάζη παρουσίασε μια ενδεικτική περιήγηση στους χώρους και αναφέρθηκε στην υπέργεια σύνδεση του μουσείου με το ιστορικό Ακροπόλ. Ο πρωθυπουργός έκανε λόγο για την «ευκαιρία να αναβιώσει μια ολόκληρη γειτονιά» και σημείωσε ότι πρόθεση της κυβέρνησης είναι όλες οι μελέτες να χρηματοδοτηθούν από ιδιωτικές δωρεές και η κατασκευή του μουσείου και του περιβάλλοντος χώρου από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους.
Ο κήπος με τ’ αγάλματα
Ειδικότερα, το αρχιτεκτονικό προσχέδιο του μουσείου αντλεί την αρχική έμπνευσή του από το υφιστάμενο νεοκλασικό κτίριο των Λούντβιχ Λάνγκε και Ερνστ Τσίλλερ και καθιστά το κεντρικό κτίσμα αφετηρία του σχεδιασμού, πλαισιώνοντάς το με έναν κήπο που παραπέμπει στα πάρκα του 19ου αιώνα.
Η «βάση» του κεντρικού κτιρίου θα επεκτείνεται μέχρι την οδό Πατησίων, ενισχύοντας τη σχέση του μουσείου με την πόλη. Η επέκταση θα βρίσκεται πάνω από το επίπεδο του δρόμου και θα στεγάζει δύο υπόσκαφους εκθεσιακούς χώρους (έκτασης περίπου 20.000 τ.μ.), όπου θα φιλοξενούνται μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις, καθώς και βασικές λειτουργίες του μουσείου: εκδοτήριο εισιτηρίων, εστιατόριο, πωλητήριο και αμφιθέατρο. Εισερχόμενοι από την κύρια είσοδο επί της Πατησίων, οι επισκέπτες θα βλέπουν μέρος των εκθέσεων, τμήματα των οποίων θα περιβάλλονται από τοίχους συμπιεσμένου χώματος, ενώ οπτική επαφή με τους νέους εκθεσιακούς χώρους που θα αξιοποιούν το φυσικό φως θα έχουν και οι περαστικοί. Προσβάσιμος από όλες τις πλευρές και υπερυψωμένος, ο κήπος που θα σχεδιαστεί πάνω στην επέκταση από το γραφείο αρχιτεκτονικής τοπίου Wirtz International, θα τηρεί τις αποστάσεις του από τη βουή της πόλης και θα περιλαμβάνει πλατώματα, μονοπάτια με χαλίκι, εκτάσεις με γρασίδι, καθώς και συστάδες πεύκων και θάμνων. Στην καρδιά του συγκροτήματος, μια αυλή θα αποτελεί σημείο συνάντησης για τους επισκέπτες του μουσείου και για τους πολίτες.
«Κατά τη γνώμη μου, έργο της επέκτασης δεν είναι να ανταγωνιστεί το υφιστάμενο κτίριο, αλλά να το ενισχύσει, τόσο το ίδιο, όσο και την παρουσίαση των συλλογών», είπε νωρίτερα, το πρωί της Τετάρτης, ο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, που παρουσίασε σε δημοσιογράφους τις αναλυτικές λεπτομέρειες του εγχειρήματος. «Ενα ερώτημα», εξήγησε ο Βρετανός αρχιτέκτονας, «ήταν το πώς η επέκταση θα βρίσκεται ενώπιον του αρχικού κτιρίου, χωρίς να συγχέεται με την ιστορία και τη σπουδαιότητά του και διαθέτοντας ταυτόχρονα το δικό της status». Το ζήτημα της ορατότητας, συμπλήρωσε ο Αλεξάντερ Σβαρτς, συνεργάτης του Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, «έχει να κάνει με το πώς το μουσείο θα λάμψει ξανά σαν σημαντικό τοπόσημο της πόλης».
Η είσοδος του μουσείου μεταφέρεται στην Πατησίων, τα εκθέματα είναι ορατά από τους περα-στικούς, ενώ μια εσωτερική αυλή γίνεται τόπος συνάντησης.
Χρήση πηλού
Εχοντας ασχοληθεί με έργα μουσείων σε πάνω από 25 σημεία του πλανήτη, ο Τσίπερφιλντ και οι συνεργάτες του ακολουθούν σύγχρονα πρότυπα ποιότητας, βιωσιμότητας και αειφορίας (στρατηγικές που θα ακολουθήσουν και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για παράδειγμα μέσα από την εκτεταμένη αξιοποίηση του πηλού, του νερού και των ντόπιων υλικών κατασκευής), ενώ η εμπειρία τους στον πολιτιστικό τομέα τούς επιτρέπει να εκπονήσουν και ένα σχέδιο για την παρουσίαση αρχαιολογικών συλλογών. «Η νέα πτέρυγα δεν πρέπει να είναι φορτωμένη με εκατοντάδες εκθέματα, αλλά να δίνει έμφαση σε χωρικά και σκηνογραφικά χαρακτηριστικά», είπε ο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ. «Τα μουσεία δεν πρέπει να ρυθμίζουν οριστικά τη θέση των συλλογών τους», συνέχισε, «αλλά να μπορούν να τις αλλάζουν διαρκώς. Είναι ωραίο να αναμένει κανείς διαφορετικά πράγματα από ένα μουσείο. Η σκέψη μας είναι, εκεί που το αρχικό κτίριο διαθέτει αλλεπάλληλες, επαναλαμβανόμενες αίθουσες, η νέα πτέρυγα να αποτελεί έναν πιο δυναμικό, πιο διαπερατό χώρο».
Ενα ζητούμενο για όλα τα μουσεία, αρχαιολογικά ή σύγχρονης τέχνης, είναι το πώς θα καταστήσουν το περιεχόμενό τους πιο επίκαιρο. «Είναι ευκαιρία, το υλικό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου να παρουσιαστεί με νέο τρόπο», είπε ο αρχιτέκτονας και πρόσθεσε ότι ο ρόλος των μουσείων έχει επεκταθεί πέραν του αμιγώς επιστημονικού και ακαδημαϊκού, προσεγγίζοντας εκείνον της διασκέδασης. «Η λέξη “διασκέδαση” έχει μια αρνητική χροιά», πρόσθεσε, «αλλά η ιδέα μας είναι ότι ένα μουσείο, εκτός από σύνολο εκθεμάτων, αποτελεί και έναν κοινωνικό χώρο. Και καθώς ο τουρισμός μεγεθύνεται, ένα ερώτημα είναι το πώς ένα μουσείο –ειδικά εκείνο που φιλοξενεί συλλογές εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς– θα εξισορροπήσει την ελκυστικότητά του για τους τουρίστες, αλλά και για τους πολίτες».
Ειδικά ως προς τη σχέση του κήπου του μουσείου με τους επισκέπτες και τους πολίτες, ο αρχιτέκτονας τοπίου Πίτερ Βιρτζ σημείωσε ότι ο νέος «πράσινος» χώρος θα δίνει μεν μια ευκαιρία ανάπαυλας μετά την πνευματική συγκέντρωση ενός επισκέπτη, αλλά μπορεί να φανταστεί εντός του και έναν φοιτητή από το διπλανό πανεπιστημιακό ίδρυμα, ο οποίος θα τον αξιοποιεί στο διάλειμμά του.
Το χρονοδιάγραμμα
Ο βαθμός ανακαίνισης του παλιού κτιρίου, το ενδεχόμενο να κλείσει προσωρινά λόγω εργασιών, είναι ακόμα υπό συζήτηση, είπε ο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ. Ερωτώμενος για το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης του έργου και για τον προϋπολογισμό του, ο αρχιτέκτονας ήταν εγκρατής στις δηλώσεις του. Ειδικά για τον προϋπολογισμό, σχολίασε ότι υπάρχει μεν μια αρχική τάξη οικονομικού μεγέθους, η οποία ωστόσο εξαρτάται και από πολιτικούς παράγοντες, ενώ έναν ρόλο θα παίξουν και οι δυνατότητες του «πελάτη» όσον αφορά τις οικολογικές παρεμβάσεις. Η έναρξη των εργασιών έχει προγραμματιστεί για μετά τις εκλογές και συγκεκριμένα εντός του καλοκαιριού. «Υπάρχουν τριών ειδών χρονοδιαγράμματα: το πολιτικό, το οικονομικό και το πρακτικό», είπε χαρακτηριστικά ο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ και συνέχισε: «Ολα αυτά θα πρέπει να συντονιστούν».
Χθες δημοσιεύθηκε και ο νόμος που μετατρέπει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και άλλα τέσσερα μεγάλα ιδρύματα σε ΝΠΔΔ, εξέλιξη που βρήκε σωματεία αρχαιολόγων και εργαζομένων του υπουργείου Πολιτισμού να διαδηλώνουν κατά τη διάρκεια της απογευματινής παρουσίασης.
ΑΠΟΨΗ
Σχίζοντας τις θολές γραμμές των οριζόντων*
Του Ανδρέα Κούρκουλα
Οι διαδικασίες για την επιλογή αρχιτεκτόνων σε μεγάλης συμβολικής σημασίας έργα ποικίλλουν. Δεν υπάρχει βασιλική οδός που εξασφαλίζει το αποτέλεσμα και κάθε φορά χρειάζεται ειδική εκτίμηση της πολυπλοκότητας και του βάρους κάθε θέματος.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η συνειδητοποίηση του μεγέθους του εγχειρήματος που ξεπερνάει τα ελληνικά σύνορα, μιας που αναφέρεται στο μουσείο των μουσείων του δυτικού πολιτισμού, οδήγησε στην επιλογή μιας διαδικασίας με προσκλήσεις σε αρχιτεκτονικά γραφεία που κατέχουν διεθνείς διακρίσεις για το έργο τους και ειδικότερα διεθνείς βραβεύσεις σε σύγχρονα μουσεία. Η επιλογή δεν έγινε βάσει εθνικής ταυτότητας αλλά διεθνών διακρίσεων και πιστοποιημένης διεθνούς εμπειρίας στον περίπλοκο τομέα της μουσειακής αρχιτεκτονικής. Η παρουσία ελληνικών αρχιτεκτονικών γραφείων σε συνεργασία με διεθνούς κύρους σύγχρονα γραφεία με σημαντικό αποτύπωμα στο τι ακριβώς σημαίνει μουσείο στις σημερινές συνθήκες δεν έχει παρά να προσφέρει εμπειρία στην ελληνική αρχιτεκτονική. Αυτή η ώσμωση διασφαλίζει ένα υψηλό επίπεδο συναγωνισμού και προσδοκά σε ένα μουσείο που θα πάρει σημαντική θέση στον διεθνή χάρτη των μουσείων.
Η ύπαρξη του Διαδικτύου και της εικονογραφικής έκρηξης σε σχέση με τον υλικό χώρο του μουσείου, η οικολογική διάσταση που απασχολεί με ένταση τη σύγχρονη εποχή, η σχέση της πόλης με το μουσείο όσο και επιμέρους παράμετροι της χορογραφίας των κινήσεων και της ιεράρχησης των εκθεμάτων, ο χειρισμός του φυσικού φωτός και της σχέσης φόντου αντικειμένου, τέθηκαν από την αρχή στο κέντρο των συζητήσεων της κριτικής επιτροπής. Η ομόφωνη απόφαση της επιλογής των γραφείων David Chipperfield Architects και Τομπάζης και Συνεργάτες δίνει μια ιδιαίτερη βαρύτητα στο αποτέλεσμα. Δεν αποτελεί αυτό πανάκεια για όλους τους τύπους διαγωνισμών, γι’ αυτό θα πρέπει να στοχεύσουμε σε πολύμορφες διαδικασίες ανάλογα με τον χαρακτήρα κάθε θέματος.
Την παρουσία σημαντικών έργων ξένων αρχιτεκτόνων στη χώρα μας (Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, από τον Ρέντσο Πιάνο, Μουσείο Ακρόπολης του Μπερνάρ Τσουμί) δεν πρέπει να τη δούμε φοβικά. Αντίθετα, είναι έργα που ανεβάζουν τον πήχυ και δημιουργούν προσδοκίες για το μέλλον της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Είμαστε υποχρεωμένοι, αν στοχεύουμε στην αναβάθμιση του ρόλου των Ελλήνων αρχιτεκτόνων, να σκύψουμε και να μελετήσουμε τις διαδικασίες παραγωγής αρχιτεκτονικού έργου. Χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, υιοθετώντας διαφόρων τύπων διαδικασίες επιλογής, κατάφεραν να αναβαθμίσουν το έργο των ντόπιων αρχιτεκτόνων σε έναν ανοιχτό διεθνή ανταγωνισμό που συνέβαλε καθοριστικά στη σημαντική παρουσία τους στη διεθνή αρχιτεκτονική σκηνή.
Πιστεύω ακράδαντα ότι η επιλογή της πρότασης για την επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου θα συμβάλει καθοριστικά στην αναβάθμιση ενός κρίσιμου σημείου για το κέντρο της πόλης και θα αποτελέσει πόλο έλξης για την ευρύτερη περιοχή όσο και πρέσβη του ελληνικού πολιτισμού διεθνώς.
*«Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ» του Ν. Καββαδία.
Ο κ. Ανδρέας Κούρκουλας είναι αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Αξιολόγησης για την επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.