DAMON GALGUT
Η υπόσχεση
μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ
εκδ. Διόπτρα, σελ. 344
Υπόσχεση για μια ειρηνική ζωή χωρίς διαχωρισμούς, ανισότητες, έχθρα, εμφύλια διάθεση. Κι άλλη μία, η οικογενειακή ζωή να είναι ασφαλής και σταθερή για τα μέλη της που πασχίζουν να υπάρξουν μέσα από κύματα θανάτου, να μετατραπούν από παιδιά σε υπεύθυνους, ισορροπημένους ενήλικες, άξιους να μοιραστούν αισθήματα, σκέψεις, τη ζωή τους. Και η πιο δεσμευτική, η υπόσχεση που πραγματικά θα αξιώσει σθένος, να δοθεί ένα κομμάτι γης μ’ ένα ερειπωμένο σπίτι πάνω του, στη μαύρη υπηρέτρια που τους φροντίζει συνεχώς, τη σιωπηλή, υπάκουη, ακούραστη Σαλομέ που γερνά σιγά σιγά γεμάτη αφοσίωση, κούραση, θλίψη.
Καμία από τις υποσχέσεις αυτές δεν θα τηρηθεί. Νότιος Αφρική στα χρόνια του Απαρτχάιντ. Λευκοί σε συνθήκες ευμάρειας, ανάπτυξης, άνετης κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Εγχρωμοι σε καθεστώς καταπίεσης, αποκλεισμού, υποτέλειας. Η οικογένεια Σουάρτ, απόγονοι ολλανδόφωνων αποίκων, απολαμβάνει τα προνόμια της θέσης της, κατέχει τη φάρμα, μια πραγματικά μεγάλη έκταση γης, και ζει όπως όλοι οι ευκατάστατοι λευκοί, μέχρι που ανοίγει πρόωρα και δειλά ο κύκλος του θανάτου. Η σαραντάχρονη μητέρα, η Ρέιτσελ, πεθαίνει αφήνοντας πίσω της τρία παιδιά. Τον Αντον, την Αστριντ, την Αμόρ. Αφήνει πίσω της τον σύζυγό της Μάνι, που τον έχει δεσμεύσει με την υπόσχεση να δώσει μια στάλα γης και σπίτι στη μαύρη υπηρέτρια Σαλομέ επειδή τη φρόντισε όσο κανείς, επειδή ανέλαβε τα παιδιά της από μικρά, επειδή μέσα της δεν μπορεί να δεχθεί τη διάκριση, την ανισότητα, τη φτώχεια, τη δυστυχία της. Την κατακλύζει η ευγνωμοσύνη και αποσπά τη δέσμευση που δεν γνωρίζουν μόνο οι δύο, μα την ακούει και η μικρή κόρη, η Αμόρ.
Οι δεσμοί αίματος δεν συνδέουν κανέναν, όλοι απομακρύνονται από όλους σταθερά, χωρίς κόστος.
Η οικογένεια με τα χρόνια θα διαλυθεί καθώς ο θάνατος θα τους καλεί συχνά να μαζευτούν στο σπίτι της φάρμας για να αποχαιρετήσουν μαζί με τους ανθρώπους τους και κοινές στιγμές, μοιρασμένα αισθήματα μα και τον άγνωστο που έχει γίνει ο καθένας από τα τρία παιδιά για τον άλλον. Τη μέρα του θανάτου της μητέρας του ο Αντον θα σκοτώσει, όντας στρατιώτης, μια μαύρη γυναίκα.
Με το βάρος του φόνου θα αναμετριέται διαρκώς σε όλη του τη ζωή πια, μη μπορώντας να ξεπεράσει τη βίαιη φύση του. Η Αστριντ θα επιλέξει την ελαφρότητα. Την ανούσια, ανερμάτιστη, άχαρη θέση της πλούσιας, ανέμελης, κενής γυναίκας που θα προσπαθεί να υπάρξει μέσα από τα ανδρικά μάτια συζύγων κι εραστών. Η ελαφρότητα αυτή θα γίνει το μοιραίο βαρίδι της ζωής της. Και η Αμόρ. Οταν ήταν μικρή, τη χτύπησε ένας κεραυνός καθώς βρισκόταν στην κορυφή του λόφου που ανεβοκατέβαινε για να πάει στο σπίτι της Σαλομέ. Θα τη συνδέει μια βαθιά αγάπη με την υπηρέτρια και δεν θα σταματήσει ποτέ να προσπαθεί να πείσει τα μέλη της οικογένειάς της που απομένουν μετά τους αναπάντεχους, διαδοχικούς θανάτους, ότι η υπόσχεση του πατέρα τους βαραίνει όλους, ότι έχουν μια ανοιχτή πληγή ηθικού χρέους όλοι τους, όσο η Σαλομέ δεν αποκτά το πολύτιμο χαρτί της ιδιοκτησίας. Θα μείνει μόνη κάποια στιγμή, τελευταία από μια ολόκληρη γενιά, ν’ αποφασίζει με γνώμονα μονάχα τον δικό της ηθικό κώδικα, χωρίς υπολογισμούς, υστεροβουλία, εξαρτήσεις.
Η χώρα έχει ήδη μπει σε ταραχές, οι μαύροι διεκδικούν και κερδίζουν τη ζωή που θέλουν και τους αξίζει. Η Αμόρ θα αποποιηθεί την κληρονομιά της και θα ρυθμίσει το χρέος, θα εκπληρώσει την υπόσχεση. Η σκευή του Γκάλγκουτ ως θεατρικού συγγραφέα, του επιτρέπει να μας φέρει μπροστά στην τεράστια σκηνή μιας ολόκληρης χώρας, με σημείο αναφοράς την οικογένεια Σουάρτ. Η μικρογραφία της παθογένειας του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος εμφανίζεται στους χαρακτήρες των ηρώων, που μοιάζει να μην αποφασίζουν για τη ζωή τους, μα έρμαια μιας μοίρας αφήνονται να καταρρέουν υπό το βάρος της ζωής που δεν διάλεξαν, δεν πάλεψαν να διαμορφώσουν. Η θρησκεία μετέχει στη μικρότητα, στο συμφέρον, στην ιδιοτέλεια, η πίστη δεν μπορεί να στηρίξει, να εξυψώσει. Οι δεσμοί αίματος δεν συνδέουν κανέναν, όλοι απομακρύνονται από όλους σταθερά, χωρίς κόστος.
Η εξαιρετική εναλλαγή τρόπων αφήγησης, η ελλειπτικότητα στην περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων, σε πλήρη αντίθεση με την πλούσια περιγραφή της φύσης, των σπιτιών, του όλου κόσμου, κρατούν αδιάλειπτα την εγρήγορσή μας, ο συγγραφέας δεν αφήνεται και δεν μας αφήνει. Τον κατατρύχει η ανάγκη η υπόσχεση να γίνει πράξη, να μην κατατροπώσουν οι συνθήκες, μα πιο πολύ ο θάνατος, την ηθική στάση ζωής. Αυτή που για την Αμόρ είναι επιλογή ζωής, μιας ζωής που όπως λέει και το όνομά της, είναι πλασμένη μόνο με αγάπη.