Η αποαποικιοποίηση θα είναι ο βασικός θεματικός άξονας της φετινής Μπιενάλε της Αρχιτεκτονικής που θα εγκαινιαστεί το Σάββατο 20 Μαΐου στη Βενετία με τίτλο «Τhe Laboratory of the future» (Το εργαστήριο του μέλλοντος) και πληθωρική παρουσία της Μαύρης Ηπείρου. Πολύ λογική επιλογή εάν σκεφτεί κανείς το προφίλ της επιμελήτριας της σημαντικότερης έκθεσης για την αρχιτεκτονική σε παγκόσμιο επίπεδο: πρόκειται για τη Λέσλεϊ Λόκο, μία από τις δυναμικές φωνές της Αφρικής και εμβληματική φιγούρα στον χώρο της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης με πλήθος πρωτοβουλιών στο βιογραφικό της (το 2020 ίδρυσε στη γενέτειρά της, την Ακρα της Γκάνας, το African Futures Institute, μια μεταπτυχιακή σχολή αρχιτεκτονικής και πλατφόρμα δημόσιου διαλόγου και εκδηλώσεων). «Τι σημαίνει για έναν αρχιτέκτονα να είναι παράγοντας αλλαγής στον σημερινό κόσμο;» αναρωτιέται η Λόκο στην εισηγητική ομιλία της. «Μια έκθεση αρχιτεκτονικής είναι ταυτόχρονα μια στιγμή και μια ολόκληρη διαδικασία. Δανείζεται τη δομή και τη μορφή του από τις εκθέσεις τέχνης, αλλά διαφέρει με τρόπους που συχνά περνούν απαρατήρητοι. Εκτός από την επιθυμία να αφηγηθεί μια ιστορία, τα ζητήματα παραγωγής, πόρων και αναπαράστασης θα έπρεπε να είναι κεντρικά στον τρόπο με τον οποίο μια έκθεση αρχιτεκτονικής ανοίγεται στον κόσμο, αλλά τελικά αυτές οι όψεις σπάνια αναγνωρίζονται ως τέτοιες ή συζητούνται. Από την αρχή, ήταν σαφές ότι η ουσιαστική χειρονομία της δικής μας κεντρικής έκθεσης θα ήταν το ζήτημα της “αλλαγής”».
Από αυτή την άποψη ο Κωστής Πανηγύρης (γ. 1965, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) και ο Ανδρέας Νικολοβγένης (γ. 1988, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), οι δύο Ελληνες αρχιτέκτονες που θα μας εκπροσωπήσουν στην Μπιενάλε, δεν θα μπορούσαν να ήταν περισσότερο κοντά στο πνεύμα της φετινής έκθεσης. «Τα έργα νερού αποτελούν έργα συλλογικής χειραφέτησης, υπό την έννοια ότι υποστηρίζουν τη ζωή των τοπικών κοινωνιών», λένε στην «Κ» σε ένα διάλειμμα της εντατικής προετοιμασίας τους προκειμένου να στήσουν το ελληνικό περίπτερο στην ώρα του.«Τους παρέχουν πόσιμο νερό, ποτίζουν τα χωράφια τους και παράγουν πλούτο μέσω των αγροτικών προϊόντων, ενώ σε μεγαλύτερη κλίμακα παρήγαν και παράγουν ενέργεια για όλη την επικράτεια. Ετσι παράγουν τις προϋποθέσεις της συλλογικής μας χειραφέτησης».
Στα «Υδάτινα σώματα», όπως είναι ο τίτλος της πρότασής τους, θα παρουσιάσουν φράγματα και ταμιευτήρες που μεταμόρφωσαν μια χώρα (ήδη από τη δεκαετία του ’30) μέσα από ένα εκτεταμένο και συλλογικό πρόγραμμα συγκράτησης νερού, που παρέχει άρδευση, ύδρευση και ενέργεια. Τι εφαρμογή θα μπορούσε να έχει το ελληνικό «πείραμα» του 20ού αιώνα στον σημερινό κόσμο σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής, αλλά και σε μια εποχή που η αρχιτεκτονική αναζητεί ένα νέο, πιο εποικοδομητικό κοινωνικό ρόλο; «Τα έργα νερού διαχρονικά, αλλά ιδίως σήμερα συνδυαστικά με άλλες πηγές παραγωγής καθαρής ενέργειας», εξηγούν, «συμβάλλουν στην παραγωγή ενέργειας από “τοπικό” υλικό, γενικά ανεξάντλητο, μειώνοντας κατακόρυφα το περιβαλλοντικό και οικονομικό αποτύπωμα εισαγωγής και μεταφοράς ενέργειας. Οι δυνατότητες για έργα μικρής κλίμακας και μικρής τοπιακής επέμβασης, διάσπαρτα στο ελληνικό τοπίο, ενισχύουν περαιτέρω το παραπάνω επιχείρημα». Και συμπληρώνουν: «Η αρχιτεκτονική των έργων νερού είναι δημόσια, υπό την έννοια ότι απαντάει στο θέμα του βίου όλων των ανθρώπων, όπως αντίστοιχα το τείχος κατά τη ρωμαϊκή εποχή απαντούσε στο θέμα της κοινής ασφάλειας.
Ο βίος είναι έννοια συμπεριληπτική, που περιλαμβάνει και τη βιωσιμότητα. Τα έργα αυτά, λοιπόν, αποτελούν ευκαιρία να συζητήσουμε πάλι τη δημόσια αρχιτεκτονική, με τη μορφή των υποδομών, έργων κοινής ωφέλειας, και σε ένα νέο πλαίσιο, αυτό της υπαίθρου, το οποίο αστικοποιείται εντατικά δίχως σχεδιασμό».
Τα έργα νερού αποτελούν έργα συλλογικής χειραφέτησης, υπό την έννοια ότι υποστηρίζουν τη ζωή των τοπικών κοινωνιών.
Το περίπτερο
Ως προς την αναπαράσταση της πρότασης, τα «Υδάτινα σώματα» θα παρουσιαστούν μέσα από τρεις βασικές περιοχές: ένα σύνολο βάθρων, τα οποία θα παρουσιάζουν κομμάτια της ανακατασκευασμένης γης από τα έργα για συγκράτηση νερού με τις μακέτες να είναι κατασκευασμένες από ανακυκλώσιμο κυματοειδές χαρτόνι, μια αφηγηματική ζώνη στους τοίχους με ιστορικές και νέες φωτογραφίες και σχέδια, και τέλος, μέσα από έναν αριθμό μοντέλων υδάτινων σωμάτων, δοχείων από επάλληλους γυάλινους δακτυλίους, στο σκοτεινό εσωτερικό του περιπτέρου.