Ως τι είναι γνωστός ο Θορικός της Λαυρεωτικής; Ως ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς της Αττικής, που σώζεται τμηματικά στον λόφο Βελατούρι και του οποίου τα ευρήματα υποδηλώνουν μεταξύ άλλων μεταλλουργική δραστηριότητα από την όψιμη Νεολιθική Εποχή. Οι Βέλγοι αρχαιολόγοι που ανέσκαψαν την περιοχή στη δεκαετία του ’60, αποκάλυψαν αρκετά στοιχεία για την ιστορία της. Και ένα πρόγραμμα της Βελγικής Σχολής Αθηνών, το οποίο πραγματοποιείται υπό την επίβλεψη του υπουργείου Πολιτισμού, έφερε πρόσφατα στο φως ένα ακόμα σημαντικό και αναπάντεχο εύρημα: στον Θορικό εντοπίστηκε το αρχαιότερο σπίτι της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, το οποίο χρονολογείται μεταξύ 10ου και 9ου αιώνα π.Χ. και όμοιό του δεν υπάρχει, εξ όσων γνωρίζουμε, στην Αττική.
«Ενώ στην υπόλοιπη Αττική υπάρχουν γενικά κυρίως ταφικά κτίσματα από εκείνη την εποχή», λέει στην «Κ» ο καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Γάνδης, Ροάλντ Ντοκτέρ, που διευθύνει το πρόγραμμα της Βελγικής Σχολής μαζί με τον ομόλογό του στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, Γιοχάνες Μπέργκεμαν, «στον Θορικό αποκτούμε επιτέλους μια πλήρη εικόνα για τη σχέση των τάφων με το οικιστικό κομμάτι της περιοχής. Το οικιστικό συγκρότημα που βρήκαμε είναι απροσδόκητα μεγάλο, και αποτελείται από 4 ή και 6 δωμάτια, μαζί με μία αυλή. Και είναι το πρώτο που θα μπορέσουμε πλέον να μελετήσουμε λεπτομερώς».
«Το οικιστικό συγκρότημα που βρήκαμε είναι απροσδόκητα μεγάλο, και αποτελείται από 4 ή και 6 δωμάτια, μαζί με μία αυλή».
Ο καθηγητής αναφέρεται στη χρηματοδότηση που μόλις έλαβε το πρότζεκτ στον Θορικό από το Ιδρυμα Gerda Henkel της Γερμανίας, λόγω της σημασίας του ευρήματος. Ετσι, η ομάδα θα μπορέσει να αξιοποιήσει την ακριβή μέθοδο της μικρομορφολογικής ανάλυσης, ώστε να εξαγάγει πληροφορίες για τα υλικά κατασκευής του οικήματος, να διαπιστώσει αν σε κάποιο δωμάτιο φιλοξενούνταν ζώα και άρα επρόκειτο για αγροικία, κ.λπ. Οχι ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι δεν βοήθησαν: η χρονολόγηση των κεραμικών αντικειμένων του οικήματος, που πραγματοποιήθηκε από την επίκουρη καθηγήτρια αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου, τα τοποθέτησε μεταξύ 950-825 π.Χ. Το ίδιο το σπίτι, που το 2019 φανερώθηκε κατά ένα μικρό μέρος του (όσο η γωνία ενός τοίχου), θεωρήθηκε αρχικά ταφικό κτίσμα, μέχρι που οι ανασκαφές αποκάλυψαν τα χαρακτηριστικά του.
«Προκαλεί επίσης εντύπωση η απροστάτευτη τοποθεσία του, μόλις 20 μέτρα πάνω από την ακτή της θάλασσας», λέει ο Ροάλντ Ντοκτέρ και εξηγεί: «Στο τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ., στην όψιμη Νεολιθική Εποχή, οι κάτοικοι του Θορικού ζούσαν στην κορυφή του λόφου Βελατούρι, 140 μέτρα ψηλότερα από τη θάλασσα. Οι γνώσεις μας διακόπτονται μέχρι το τέλος της Εποχής του Χαλκού και έπειτα έχουμε πάλι ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στον λόφο στην Εποχή του Σιδήρου. Πάντα όμως υποψιαζόμασταν ότι οι άνθρωποι άρχισαν να ζουν σε χαμηλότερο σημείο κάπου μεταξύ 7ου και 5ου π.Χ. αιώνα. Τώρα είναι ξεκάθαρο ότι υπήρχε ταυτόχρονη κατοίκηση πλησίον της ακτής και πιο νωρίς. Κάτι που σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν περίμεναν πειρατές ή άλλες επιθέσεις από τη θάλασσα».
Τι μας αποκαλύπτει όμως το οίκημα για την κοινωνία της εποχής και τη δομή της; Μέχρι στιγμής όχι πολλά, αλλά αφήνει ελπίδες για το μέλλον. «Το εύρημα προέρχεται από την περίοδο αμέσως πριν από την τελική μορφοποίηση, θα λέγαμε, των ομηρικών επών», καταλήγει ο Ροάλντ Ντοκτέρ. «Πιθανότατα λοιπόν ο Ομηρος αναφέρεται σε εκείνη την εποχή, για της οποίας τα ταφικά έθιμα και την κοινωνική δομή έχουμε μια ιδέα. Αλλά δεν μας είναι ιδιαίτερα κατανοητό το πώς όλα αυτά λειτουργούσαν τότε στην Αθήνα και στην Αττική. Αραγε το κτίριο που βρήκαμε αποτελούσε έδρα κάποιου σημαντικού τοπικού προσώπου; Ηταν απλώς μια αγροτική κατοικία; Ή συνδεόταν με τα ορυχεία αργύρου για τα οποία είναι διάσημος ο Θορικός και η Λαυρεωτική; Ελπίζουμε ότι η μικρομορφολογική ανάλυση θα μας δώσει κάθε είδους πληροφορία».