H διαδρομή από την Αθήνα για την Ελευσίνα περνάει μέσα από ξερά τοπία και με τη θερμοκρασία να αγγίζει τους 40 βαθμούς Κελσίου. Για να φτάσω στο Παλαιό Ελαιουργείο, όπου παρουσιάζεται το «Μυστήριο 3», η έκθεση «Ελευσίνα Mon Amour – Αναζητώντας τον Τρίτο Παράδεισο», διασχίζω αυτόν τον ζεστό, «μεταβιομηχανικό κόσμο σε μετάβαση, μετέωρη αβεβαιότητα και προσμονή», όπως ακριβώς σημειώνεται στο επιμελητικό σχόλιο.
Περνώντας την πύλη του Ελαιουργείου, ένα μεγάλο πράσινο πανό με τη φράση «Old Factory, New Capital» απλώνεται πάνω από τις εισόδους των τριών αποθηκών, που δεν θυμίζουν σε τίποτε τους ερειπωμένους χώρους που φιλοξένησαν στο παρελθόν μερικές εμβληματικές ατομικές εικαστικές εκθέσεις. Οι καινούργιες Αποθήκες άψογα αποκατεστημένες και πλέον ασφαλείς για τους επισκέπτες φιλοξενούν –όπως τους ταιριάζει– μια έκθεση νέας επιμελητικής αντίληψης. Εργα ερευνητικά και πειραματικά χαρτογραφούν τη ζωή της Ελευσίνας και των ανθρώπων της, ξεκινώντας βεβαίως από τη θάλασσα. Η Αποθήκη 1 βουτάει στα νερά της πόλης με διαφορετικά καλλιτεχνικά μέσα έκφρασης, ενώ στο κέντρο της, η οπτικοακουστική εγκατάσταση «Sounding the Silent World» (2023), (Αντηχώντας τον κόσμο της σιωπής) της Μαρίνας Γιώτη εξετάζει την παρουσία των ναυαγίων γύρω από ένα ανεπίσημο νεκροταφείο πλοίων στην Ελευσίνα. Το έργο υιοθετεί τεχνικές απεικόνισης (χαρτογράφηση βυθού, θαλάσσια ακουστική και βιντεοσκόπηση), σε συνδυασμό με αρχαιολογικές μεθόδους ερμηνείας του σύγχρονου παρελθόντος, και τεχνογνωσία από την περιβαλλοντική επιστήμη και τη θαλάσσια βιολογία.
Στη μέση της Αποθήκης 2, ο φωτογράφος και εικαστικός Δημήτρης Τσουμπλέκας έχει στήσει το δικό του «Ναυάγιο με θεατή – Αυτοπορτρέτο» (2023), ένα έργο στο οποίο η ύλη και η φθορά πρωταγωνιστούν. Ακριβώς απέναντι ο Ιγκορ Γκρούμπιτς με μέσα τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο επικεντρώνεται στην εργατική ιστορία της Ελευσίνας. Ο καλλιτέχνης συνάντησε εργαζόμενους και εργαζόμενες στις βιομηχανίες της Ελευσίνας και αποτύπωσε φωτογραφικά τις ιστορίες τους στο περιβάλλον εργασίας του για το έργο «How Steel Was Tempered» (2019), μια ταινία κινουμένων σχεδίων που συνδυάζει τεχνικές animation, φιλμ και φωτογραφίες οι οποίες τραβήχτηκαν σε 9 μεγάλα εργοστάσια της Κροατίας.
Η Αποθήκη 3 πλησιάζει ακόμη πιο κοντά στους ανθρώπους, αναζητώντας τους μάρτυρες της συλλογικής μνήμης. Η «Yianna» (2023) είναι μια τρικάναλη ταινία-δοκίμιο 16 χιλιοστών, η οποία ξεκίνησε το 2018, όταν η καλλιτέχνις Μαριάννα Χριστοφίδου γνώρισε τη Γιάννα στην είσοδο του αυτοσχέδιου σπιτιού της έξω από τα Μέγαρα. Μοδίστρα και μέντιουμ στο επάγγελμα, η Γιάννα έζησε μια ζωή με πόνο και θλίψη. Το μεγάλης κλίμακας υφασμάτινο γλυπτό «Some shells less» (2023) αποτελείται από εκατοντάδες υφασμάτινες θήκες προωθητικής γέμισης πυροβόλων, που προορίζονταν κυρίως για βλήματα 155 χιλιοστών και οι οποίες προέρχονται από την ΠΥΡΚΑΛ. Αυτές οι θήκες γέμιζαν με πυρίτιδα και ράβονταν από τις εργάτριες της μονάδας του εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ στην Ελευσίνα.
Στην κορυφαία εκδήλωση σύγχρονης τέχνης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2023, που εγκαινιάστηκε προχθές, 16 καλλιτέχνες από 9 χώρες διερευνούν ένα κεφάλαιο της ιστορίας και του παρόντος της Ελευσίνας –δημόσιο και ιδιωτικό– για να αποκαλύψουν τα τραύματα και τις ελπίδες της. Οπως είπε στην εισαγωγή της η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου, που επιμελείται την έκθεση, η Ελευσίνα έχει τη μοίρα των μεταβιομηχανικών πόλεων, αλλά οι ρίζες τόσων και τόσων διαφορετικών κοινοτήτων που εγκαταστάθηκαν εδώ, πρόσφυγες και μετανάστες, της δίνουν μια τρυφερότητα άγνωστη στους αποξενωμένους τόπους.
Το «Μυστήριο 3», όπως συνέβαινε ανέκαθεν στην Ελευσίνα, αποκαλύπτει τις αλήθειες του κατ’ αρχάς στους μύστες – Η έκθεση δίνει πλούσιο υλικό για σκέψη.
Η έκθεση προτείνει μια κοινωνικοπολιτική ανάγνωση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής του Θριάσιου Πεδίου, ώστε να συντεθεί ένα σύγχρονο εικαστικό πορτρέτο της Ελευσίνας. Στην εμβληματική ταινία του Αλέν Ρενέ «Χιροσίμα αγάπη μου», το τέλος της περιπλάνησης και η νέα αρχή μετά την καταστροφή είναι ο έρωτας. Εδώ είναι η τέχνη που καλείται να συνδέσει τη μνήμη και την εμπειρία, τον χώρο και τον χρόνο, το παρελθόν και το παρόν.
Στον εξωτερικό χώρο ο Αντριαν Πάτσι, με τη συμμετοχή των κατοίκων της πόλης δημιούργησε ένα μνημείο όπου θα εναποτεθούν οι μνήμες του ανθρώπινου σώματος, ενώ στο X – Bowling Art Center παρουσιάζεται η ατομική έκθεση της φωτογράφου Αγκλάια Κόνραντ εξετάζοντας τα σύγχρονα αστικά τοπία, τις αρχιτεκτονικές και τις υποδομές τους.
Εντέλει το «Μυστήριο 3», όπως συνέβαινε ανέκαθεν στην Ελευσίνα, αποκαλύπτει τις αλήθειες του κατ’ αρχάς στους μύστες. Η έκθεση δίνει πλούσιο υλικό για σκέψη, έχει ατμόσφαιρα κι αν δεν δείχνει τον δρόμο για τον Παράδεισο, τουλάχιστον βοηθάει να βρούμε τον προσανατολισμό μας στα άνυδρα τοπία της σύγχρονης ζωής.
Διάρκεια έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023.
