Τι είναι πρωτοπορία στην τέχνη; Ο,τι ήταν πρωτοπορία στη δεκαετία του ’90 ή στις αρχές του 2000 εξακολουθεί να είναι και σήμερα; Πόση επανάληψη των ίδιων συντεταγμένων μπορεί να καμωθεί το καινούργιο;
Αρκεί η υπερχρήση του βίντεο για να βαφτίσεις έναν, παλιό στη βάση του, σκηνοθετικό προβληματισμό «σύγχρονο»;
Το κοινό που γέμισε την Επίδαυρο την Παρασκευή και το Σάββατο για να παρακολουθήσει τη «Μήδεια» του Γερμανού σκηνοθέτη Φρανκ Κάστορφ (ένα έργο-σύνθεση από τον Ευριπίδη, τον Χάινερ Μίλερ, τον Αρθούρο Ρεμπό) ήταν βέβαιο ότι δεν γνώριζε –στο μεγαλύτερο μέρος του– τι επρόκειτο να δει. Μια παράσταση άνω των τριών ωρών εν μέσω του χειρότερου καύσωνα θα πρέπει να ασκεί ακαταμάχητη έλξη για να συγκεντρώσει 16.500 θεατές και τις δύο ημέρες. Εκτός και αν η Επίδαυρος είναι το κυρίως θέμα και οτιδήποτε φιλοξενεί εξασφαλίζει, ούτως ή άλλως, ένα ισχυρό ποσοστό. Αλλιώς πώς να ερμηνεύσει κάποιος τις αντιδράσεις του Σαββάτου; «Ελεος» ακούστηκε από δυο-τρεις μεριές του κοίλου. «Σκάστε», ανταπάντησαν άλλοι χειροκροτώντας κιόλας δυνατά. «Κάντε διάλειμμα να φύγουμε», συνέχισαν κάποιες φωνές… Και ύστερα άρχισε η αθρόα αποχώρηση. Ουρές στον διάδρομο μεταξύ επάνω και κάτω διαζώματος.
Από ετοιμότητα ή προμελητημένο –μιας και ο 72χρονος Κάστορφ, ιστορικός διευθυντής της βερολινέζικης Φολκσμπίνε, γκουρού της αποδόμησης και της αποστασιοποίησης, είναι συνηθισμένος να προκαλεί αναταραχή– ακούστηκε σχόλιο από την ορχήστρα. Εντάχθηκε ως στοιχείο της παράστασης! Ρωτάει, μισανοίγοντας ένα παράθυρο του σκηνικού, ένας ηθοποιός τον άλλον: «Τι βλέπεις; Εχουν μείνει ακόμα θεατές;». «Λίγοι… Εφυγαν πολλοί», απαντά ο άλλος.
Από την παράσταση κρατάμε τον μόχθο και την εμφανή καταπόνηση των ηθοποιών· έφεραν εις πέρας έναν άθλο.
Τι είδαμε, όμως, στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου στην εκδοχή της «Μήδειας» του Γερμανού σκηνοθέτη; Ας ξεκινήσουμε από το σκηνικό: τέσσερις πλαστικές σκηνές σε μια χωματερή, γεμάτη από πλαστικά μπουκάλια, πλαστικές καρέκλες και σκουπίδια (προσφυγικός καταυλισμός;), μια μεγάλη οθόνη στηριγμένη σε –ελαφριάς κατασκευής– σκαλωσιά, με μια ξεχαρβαλωμένη φωτεινή επιγραφή της Coca-Cola, ένα δωμάτιο στο πίσω μέρος, που παρέπεμπε σε μπαρ και στριπτιζάδικο (με pole dancing), όπου βιντεοσκοπείτο και προβαλλόταν το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης. Και πάλι, ένας τεχνικός/οπερατέρ είχε κύριο ρόλο. Κοστούμια με πολλά στρας, σαν από μιούζικαλ ή καμπαρέ. Η Μήδεια ερμηνευόταν –θαυμάσια– από πέντε ηθοποιούς (Στ. Γουλιώτη, Σ. Κόκκαλη, Μ. Ναυπλιώτου, Αγγ. Παπούλια, Ευδ. Ρουμελιώτη). Αξιοι και οι άντρες ηθοποιοί (Ιάσων, Κρέων, Τροφός) που είχαν να παλέψουν με την αμφισβήτηση των στερεοτύπων: Αιν. Τσαμάτης, Ν. Χανακούλας, Ν. Ψαρράς.
Μέσα σε έναν πληθωρισμό δρώμενων, κάποτε λειτουργούσε το κείμενο (κυρίως όταν αλληλοπλεκόταν ο Ευριπίδης με έργα του Χάινερ Μίλερ, όπως το «Υλικό Μήδειας», «Τοπίο με Αργοναύτες», «Ρημαγμένη όχθη»)· κάποτε χανόταν –εσκεμμένα– η συνέχεια όταν ακούγονταν, για παράδειγμα, μαρτυρίες από τον ελληνικό εμφύλιο ή η περιγραφή της Μακρονήσου (από τα πιο άστοχα και αναιτιολόγητα ευρήματα)· ή κηρυττόταν ο πόλεμος κατά δυνάμεων της εποχής μας (ΗΠΑ, Τουρκία, Ισραήλ, Γερμανία), με τρόπο που θύμιζε παιδικό παιχνίδι. Η Στεφανία Γουλιώτη καθήλωσε αποδίδοντας στα γαλλικά τη «Δημοκρατία» του Ρεμπό· η θρυμματισμένη Μήδεια, η απόβλητη, «βάρβαρη» και ξένη, είχε ως συγκολλητική ουσία τον θυμό σε έναν καταρρέοντα κόσμο. Η τραγωδία, παρά τις «οργανωμένες» επιθέσεις με αντιπερισπασμούς εικόνων, ήταν παρούσα. Αντιστεκόταν γιατί ο Κάστορφ είχε, ενδεχομένως, επιλέξει να μην πλήξει τη δομή της. Παρά τα (ανοικονόμητα) κολάζ σκηνών, την ανάμειξη ετερόκλητων υλικών, την εξουθενωτική «ελευθερία πεδίου» και συνειρμών, τα χίλια μύρια κύματα, οι πέντε γυναίκες συνυπήρξαν, ισορρόπησαν στον –και τον– βασικό άξονα της ιστορίας. Η μουσική, εξίσου ετερόκλητη, περιλάμβανε από γερμανικά παιδικά τραγούδια, Doors και Τζιμ Μόρισον έως Αρλέτα, αλλά και εμβατήρια μέχρι την έξοδο, στο τέλος, με Ντέμη Ρούσσο.
«Δεν ενδιαφέρομαι για λύσεις, συνθέσεις ή οτιδήποτε ολοκληρωμένο. Με ενδιαφέρουν οι ανοιχτές θέσεις, η οδυνηρή όψη των αντιφάσεων», είναι το μότο του Κάστορφ και το υπηρετεί εμμονικά.
Μόνο που ο πληθωρισμός ιδεών δεν δηλώνει ότι αντιλαμβάνεται κανείς και την πολυπλοκότητα του κόσμου ή τις αντιφάσεις του. Ούτε οι αρχαϊκές αντιμετωπίσεις (κακός καπιταλισμός/ιμπεριαλισμός/εξουσία των ισχυρών) ανταποκρίνονται στην όλο και πιο σύνθετη πραγματικότητα των καιρών μας. Αρκεί να μπει το δηλητηριασμένο πέπλο που στέλνει δώρο η Μήδεια στη Γλαύκη σε ένα κουτί Dior για να γεννηθεί ένα καυστικό σχόλιο για την κατανάλωση ή την εκμετάλλευση;
Από την παράσταση κρατάμε τον μόχθο και την εμφανή καταπόνηση των ηθοποιών. Εφεραν εις πέρας έναν άθλο. Και ίσως, γι’ αυτό ακριβώς και τα ερωτήματα του προλόγου γίνονται περισσότερο επιτακτικά.