«Ο Γερμανός σκηνοθέτης δεν μας βοηθάει καθόλου αλλά η ελπίδα δεν μας έχει εγκαταλείψει ακόμα. Είναι μία παράσταση που θα κρατήσει πολλή ώρα. Αλλά αν δεν σημαίνει τίποτε, τότε γιατί να κρατήσει τόση ώρα;».
Τα λόγια που ακούγονται στην επιδαύρια πρεμιέρα της «Μήδειας» εν είδει αυτοσχεδιασμού των ηθοποιών, αποτυπώνουν μία αλήθεια: η πολύωρη σκηνοθετική έρευνα του Φρανκ Κάστορφ πάνω στη μυθική μορφή της Μήδειας, έθεσε ποικίλα ερωτήματα, περισσότερα από αυτά που μπορεί να επεξεργαστεί ένα μεγάλο, ετερόκλητο και κυρίως ανεπαρκώς πληροφορημένο θεατρικό κοινό. Ο Φρανκ Κάστορφ, ιστορικό στέλεχος της βερολινέζικης «Φολκσμπίνε», προτείνει ένα σύνθετο σκηνικό εγχείρημα, για να μεταφέρει την τραγική Μήδεια από το παρελθόν στο παρόν. Συνομιλεί με τρεις συγγραφείς που εργάστηκαν πάνω στον θεματικό πυρήνα της προδοσίας και της ανελέητης εκδίκησης, δημιουργώντας μία σκηνική σύνθεση βασισμένη στον Ευριπίδη, στην τριλογία του Χάινερ Μίλερ («Ρημαγμένη όχθη», «Μήδειας υλικό», «Τοπίο με Αργοναύτες») και στις ποιητικές συνθέσεις του Αρθούρου Ρεμπό («Μια εποχή στην κόλαση», «Εκλάμψεις»). Διαίρεσε το δραματικό φορτίο του βίαιου και αισθησιακού χαρακτήρα της Μήδειας σε πέντε ηθοποιούς, κατακερματίζοντας κάθε δομημένη δραματική συνθήκη, όσον αφορά την αρχετυπική μορφή της τραγικής ηρωίδας. Οι πέντε Μήδειες, ντυμένες με τα εντυπωσιακά κοστούμια της Αντριάνα Μπράγκα-Περέτζκι που φέρουν έντονα τις ασιατικές ενδυματολογικές πινελιές, όπως αρμόζει στην ανατολίτικη ταυτότητα της βάρβαρης Μήδειας, σέρνονται στο χωμάτινο σκηνικό ενός προσφυγικού καταυλισμού. Κινούνται άλλοτε ως βασίλισσες που μηχανεύονται το σχέδιο εκδίκησης και αποκατάστασης της γυναικείας τους αξιοπρέπειας και άλλοτε ως παλλακίδες που αναζητούν την παρηγοριά στον έρωτα, υποταγμένες στην ανδρική εξουσία της πατριαρχικής κοινωνίας. Πέντε Μήδειες «ως υλικά» (medea material) ή πέντε γυναίκες ως αναλώσιμα προϊόντα, προορισμένα να απορριφθούν στον σκουπιδότοπο που τις περιβάλλει.
Ελεύθερες
Οι γυναίκες ηθοποιοί ανέδειξαν τον λόγο του Μίλερ μέσα από την ψυχογραφική μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου και κατέθεσαν εξαιρετικές ερμηνείες ως ελεύθερες οντότητες, χειραφετημένες απόλυτα και από τους σκηνοθετικούς χειρισμούς.
Η Αγγελική Παπούλια με το αστραφτερό λαμέ κοστούμι της, συγκλονίζει στον σπαρακτικό μονόλογο της προδομένης Μήδειας, ισορροπώντας με τα ψηλά τακούνια της ανάμεσα στα διάσπαρτα πλαστικά μπουκάλια, κραυγάζοντας με ακραίο πάθος: «γιατί να ζω;».
Η Στεφανία Γουλιώτη, η απόλυτη μυθική οντότητα, φλέγεται κυριολεκτικά στον ποιητικό μονόλογο του Ρεμπό, «Μια εποχή στην κόλαση» (μεταφρασμένος εύστοχα από τον Στρατή Πασχάλη) και η Σοφία Κόκκαλη κινείται ως τρομαγμένο τετράποδο φωνάζοντας: «πενθώ- θρηνώ-φοβάμαι». Η Μαρία Ναυπλιώτου και η Ευδοκία Ρουμελιώτη ανιχνεύουν έξοχα τις εσωτερικές εντάσεις σε ένα δραματουργικό πεδίο μεικτό μεταξύ δράματος και τραγωδίας. Στις αλλεπάλληλες συγκρούσεις Μήδειας – Ιάσονα, σε πολλά σημεία είναι ευδιάκριτες, μία εξπρεσιονιστική και γκροτέσκα απόχρωση στο παίξιμο των ηθοποιών. Και ο Νίκος Ψαρράς, ο Αινείας Τσαμάτης, ο Νικόλας Χανακούλας στους ανδρικούς ρόλους ανταποκρίνονται στο μεταδραματικό κάλεσμα ενός σκηνοθέτη που θεωρεί την ανεξαρτησία του ηθοποιού βασικό θεώρημα της αντίληψής του για την τέχνη του θεάτρου.
Σέρνονται στο χωμάτινο σκηνικό ενός προσφυγικού καταυλισμού, άλλοτε ως βασίλισσες που διψούν για εκδίκηση και άλλοτε ως παλλακίδες υποταγμένες στην ανδρική εξουσία.
Ρημαγμένη γη…
Σε μια τεράστια led οθόνη προβάλλονται πλάνα από τους έρημους δρόμους των μεγαλουπόλεων, εικόνες με συρματοπλέγματα, και φουγάρα διυλιστηρίων, πλάνα μοναξιάς. Το χωμάτινο σκηνικό του Αλεξάνταρ Ντένιτς που καταλαμβάνει την ορχήστρα, είναι ένας σκουπιδότοπος, μια «ρημαγμένη γη», η μετωνυμία της ανθρώπινης προδοσίας απέναντι στη φύση και της εκδίκησής της για την υπέρβαση των ορίων του μέτρου, υπέρτατης αξίας της αρχαίας τραγικής σκέψης. Απορία προκάλεσε ο εμβόλιμος μονόλογος για τη Μακρόνησο. Ερμηνεύεται ως ο ελεύθερος συνειρμός των γυναικών – ηθοποιών με αφορμή το αντιμιλιταριστικό «Τοπίο με Αργοναύτες», όπου η αργοναυτική εκστρατεία καταγγέλλεται έμμεσα ως η πρώτη κατακτητική επιχείρηση της Δύσης. Ισως υπερβολικά προφανή τα λογότυπα του Dior και της Coca-Cola, με το δεύτερο να προβάλλει σχεδόν ως προϊόν διαφημιστικής προπαγάνδας.
Δεν έλειψαν βέβαια οι πλατειασμοί που οφείλονται στην εμμονή του Κάστορφ να επεξηγεί, με τρόπο επαναληπτικό, σαν να θέλει να βεβαιωθεί ότι ο θεατής αφομοίωσε το νόημα στην πληρότητά του. Ασκοπη επίσης η κατάληψη τόσου θεατρικού χρόνου από την προβολή του βίντεο ενώ το φιλμάρισμα της παράστασης σε όλη τη διάρκειά της, είναι μία από τις τεχνικές που εισήγαγε ο Κάστορφ στη θεατρική πρακτική.
Φυσικά η Μήδεια δεν θα αναχωρήσει με το φτερωτό άρμα του Ηλιου. Το τραγικό διαρκώς υπονομεύεται από τις μεταδραματικές καταστάσεις. Οι Μήδειες πίνουν κόκα-κόλα, απαντούν στο τηλέφωνο, καταστρώνουν τα σχέδιά τους. Τα παιδιά αναφωνούν: «Ελάτε γρήγορα. Μας σφάζει. Στα δίχτυα του θανάτου έχουμε πιαστεί».
Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας του ΑΠΘ, καθηγήτρια στο Τμήμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του ΕΑΠ.
