JOAN SALES
Αβέβαιη δόξα
μτφρ.: Ευρυβιάδης Σοφός
εκδ. Aγρα, 2023, σελ. 720
Μια μικρή ατιμία. Μια τόση δα παρέμβαση στα μοναστηριακά κατάστιχα καταχώρισης γάμων. Μια πλαστογραφία. Και η Καρλάνα, πρώην υπηρέτρια, ερωμένη του άρχοντα και χήρα του πια, με τα δύο παιδιά τους δακτυλοδεικτούμενα και περιφρονημένα, αποκαθίσταται στα μάτια της μικρής κοινωνίας του Ολιβέλ, αποκτά το κύρος της δέσποινας, διαχειρίζεται την περιουσία με σθένος, ονειρεύεται άρχοντες στη θέση του πατέρα τους, τους δύο της γιους. Ποιoς κάνει το μικρό αθώο έγκλημα; Ποιoς γράφει μια μικρή γαμήλια γραμμή και γιατί; Ο Λιούις ντε Μπροκά, ένας αστός δικηγόρος, αναρχικός, σύντροφος και χωρίς γάμο πατέρας ενός παιδιού, αφήνεται στο συναίσθημα, πολιορκεί χωρίς ανταπόκριση την Καρλάνα και της χαρίζει ένα δώρο· την υπόληψη. Ο ίδιος είναι ρεπουμπλικανός στρατιώτης στο μέτωπο της Αραγώνας, χωρίς πίστη στον πόλεμο, συγκεντρωμένος στον εαυτό του, στις σκέψεις, στη ζωή του.
Ισπανικός εμφύλιος και ο πόλεμος λειτουργεί σαν σκηνικό σε τούτο το μυθιστόρημα που υπάρχει για να φανερώσει την υπαρξιακή ανάγκη του κάθε πρωταγωνιστή, του καθενός μας. Ο πόλεμος ως μέσο πίεσης του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, μια ακραία συνθήκη που οδηγεί στην πιο αυθεντική εμφάνιση των σκέψεων, των επιλογών, της φύσης μας. Προβάλλουν τέσσερις.
Ο Λιούις, δεσμευμένος με την Τρίνι, αναρχική που ζει στη Βαρκελώνη με το παιδί τους. Ο Κρουέλς, νεαρός σπουδαστής ιερατικής σχολής και στρατιώτης που πολεμά μαζί με τον Λιούις, και ο Ζούλι Σολεράς, εκκεντρικός, κυνικός, άπελπις και χαρισματικός. Είναι μια φιγούρα συναρπαστική και περιπετειώδης, μια κινητήριος δύναμη για όλο το βιβλίο, γεμάτος ειλικρίνεια στα όρια του κυνισμού, γενναιοδωρία και αρχοντιά.
Τούτοι οι τέσσερις ήρωες, φίλοι οι τρεις από φοιτητές στη Βαρκελώνη και ο τέταρτος φίλος που έγινε στον πόλεμο, μπλέκονται στον ίδιο ιστό του έρωτα για τη γυναίκα, του αναρχισμού για την πορεία της κοινωνίας.
Oλη η διήγηση είναι μια σειρά επιστολών. Ο Λιούις γράφει στον αδελφό του, χωρίς αναστολές για τη ζωή του πολέμου, χωρίς συστολή για τα αισθήματά του. Ξεδιπλώνει με την ίδια άνεση φρικιαστικές σκηνές βίας, εξευτελισμού της ζωής και θανάτου, μα και ονειροπολήσεις ερωτευμένου, εξιδανίκευσης της αγαπημένης, μοναχικών περιπάτων, εξερευνήσεων, περιγραφών της φύσης, της κοινωνίας που τον παρατηρεί όσο κι εκείνος. Η Τρίνι, μια γυναίκα που ενσαρκώνει τη νέα εποχή, αυτόνομη, δυνατή, ανεξάρτητη, γράφει στον Σολεράς για να μοιραστεί τη δύσκολη, κάποτε απελπιστική ζωή στα μετόπισθεν.
Πείνα, επιθέσεις από αέρος, βία κατά των ιερέων άκριτη και εξολοθρευτική. Είναι μια γυναίκα ενσυνείδητα αναρχική στη σκέψη, στον τρόπο, στις αποφάσεις γι’ αυτό κι όταν μάθει ότι ο σύντροφός της σκέφτηκε μια άλλη γυναίκα, δεν θα διστάσει, θα τελειώσει αυτό που δεν είναι σχέση για την ίδια πια. Στα γράμματά της προς τον Σολεράς, όμως, επιβεβαιώνοντας την άκρα αντίφαση της ανθρώπινης φύσης, δεν θα διστάσει να περιγράψει «καθισμένοι κι οι δύο σ’ εκείνες τις δύο πολυθρόνες που είναι κοντά στο τζάκι, εσύ κι εγώ να είμαστε πια σύζυγοι;».
Στο τρίτο μέρος, ο Κρουέλς μάς συστήνεται μέσα από τα αναδρομικά πολεμικά απομνημονεύματά του, πασχίζει να σώσει την κλονισμένη σχέση των δύο, καταθέτει ένα σημαντικό πολεμικό χρονικό.
Ο Σολεράς ένας σκεπτόμενος τυχοδιώκτης, ένας διακριτικός υποκριτής, ένας τραυματίας του κυνισμού, ένας πότης του κονιάκ και της ζωής, φέρει την απελπισία, την εκκεντρικότητα, γίνεται σχεδόν αποκρουστικός, αλλά παραμένει γοητευτικά γνήσιος. Οι διαδρομές του μυαλού του χαράζονται βαθιά και συναρπάζουν.
Αν μοιάζει τον πρώτο λόγο σε τούτη τη γραφή να τον έχει ο πόλεμος, είναι η ζωή, η υπόκωφη εσωτερική δράση, η χειμαρρώδης γραφή, ένα ταλέντο λαμπερό που σαν αρπακτικό αδράχνει τη σκέψη μας και την οδηγεί σε απάτητες κορυφές. Είναι ένα μυθιστόρημα έξω από τον χρόνο, πέρα από τη συγκεκριμένη συνθήκη, μια πολυπρισματική και ιδιόμορφη σύνθεση ζωής, τόσο σαρωτική όσο και καθηλωτική.
Ο Σάλες υπήρξε ένας πολίτης του κόσμου προσδοκώντας την πτώση του Φράνκο. Γυρίζοντας στη Βαρκελώνη το 1948, αρχίζει να γράφει τούτο το μυθιστόρημα που μέχρι να φτάσει στην έκδοση έζησε αλλεπάλληλες μεταβολές, προσθήκες, αναδιαρθρώσεις, αρνήσεις έκδοσης. Oμως έφτασε, και «οι δύο άρχοντες της Βερόνας» του Σαίξπηρ μας ψιθυρίζουν τον τίτλο «αχ, πόσο η άνοιξη μοιάζει αυτής της αγάπης με την αβέβαιη δόξα μιας απριλιάτικης μέρας». Ο Σάλες απλά ξέρει ότι «πολλά θα συγχωρεθούν σε όποιον έχει αγαπήσει πολύ… Eίμαστε αμαρτωλοί, με μεγάλη δίψα για δόξα. Γιατί η δόξα είναι ο σκοπός μας».