Στις φωτογραφίες που συνόδευαν τη χθεσινή ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, έχει όψη λευκή και τραχιά. Oμως, απόκτησε αυτή την εικόνα έπειτα από μια πυρκαγιά, που αιώνες πριν είχε κάψει τον γύρω χώρο. Στην πραγματικότητα, ο γυψόλιθος λάμπει· και όπως αποκάλυψε η φετινή ανασκαφή στις Αρχάνες, που πραγματοποίησε η Αρχαιολογική Εταιρεία υπό τη διεύθυνση της δρ Eφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, η «καθ’ υπερβολήν» χρήση του στο περίφημο μινωικό ανάκτορο της περιοχής, καθιστούσε το τελευταίο ένα οικοδόμημα κυριολεκτικά ολόλαμπρο.
«Ο γυψόλιθος είναι πολύτιμο υλικό, γιατί είναι δύσκολο να βρεθεί και να χρησιμοποιηθεί, αλλά κυρίως γιατί δίνει όλη αυτή τη λάμψη», λέει στην «Κ» η Eφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, που επέστρεψε στο ανάκτορο των Αρχανών πέρυσι για να συνεχίσει έπειτα από δεκαετίες την έρευνα που είχε ξεκινήσει το 1964 ο σύζυγός της Γιάννης Σακελλαράκης (1936-2010). Στη φετινή ανασκαφή η αρχαιολόγος διαπίστωσε μεταξύ άλλων ότι ο γυψόλιθος είχε χρησιμοποιηθεί στις παραστάδες, στα πολύθυρα και σε άλλα τμήματα του ανακτόρου, ορισμένα από τα οποία έχουν και τη δική τους αρχιτεκτονική σημασία.
Συγκεκριμένα, η ανακάλυψη του πολύθυρου και του δίθυρου στο βορειότερο, μέχρι στιγμής, τμήμα του ανακτόρου, φανέρωσε έναν πολυτελή χώρο. «Βρέθηκε το λεγόμενο Minoan Hall, ένας επίσημος χώρος για την ελίτ του μινωικού κόσμου», εξηγεί η αρχαιολόγος. Υπογραμμίζει επίσης, ότι παρά τις παλαιότερες εικασίες του Aρθουρ Eβανς, το ανάκτορο των Αρχανών δεν ήταν το «summer palace» της Κνωσού. «Είναι πολύ κοντά στην Κνωσό για να ισχύει κάτι τέτοιο», εξηγεί. «Ασφαλώς δόθηκε σε κάποιον γόνο της δυναστείας της Κνωσού, ο οποίος κατοικούσε εκεί και προφανώς ήλεγχε το διπλανό Ιερό Κορυφής του Γιούχτα. Το ότι ήταν ένα πολύ σημαντικό ανάκτορο αποδεικνύεται και από το επίσης σημαντικό νεκροταφείο στον γειτονικό λόφο Φουρνί, που έδωσε πέντε θολωτούς τάφους, με διάφορα πολύτιμα αντικείμενα».
Και εκείνη η πυρκαγιά, που έκλεψε από τον γυψόλιθο των Αρχανών τη λάμψη του; Χρονολογείται περίπου το 1600 π.Χ., περίοδο ακμής του ανακτόρου, του οποίου είχε καταστρέψει ένα τμήμα. Η φετινή ανασκαφή εντόπισε το σημείο που ξεκίνησε η πυρκαγιά: μάλλον προήλθε από ανώτερο χώρο του τριώροφου οικοδομήματος και έφτασε, μεταξύ άλλων, σε ένα δωμάτιο όπου είχαν συγκεντρωθεί (πιθανότατα για να προστατευθούν, όπως εκτιμά η αρχαιολόγος) πιθάρια με λάδι, κρασί και υφάσματα.
Τα πιθάρια προορίζονταν ενδεχομένως για εξαγωγές και επιβεβαιώνουν τη σημασία του ανακτόρου. Στο οποίο υπήρχε εξάλλου ιερό, με εξαίρετα τελετουργικά ευρήματα, ενώ και οι όροφοι και οι πλινθότοιχοί του ήταν ιδιαίτερα επιμελημένοι. Το μέλλον της ανασκαφής ίσως είναι «λαμπρό» και αυτό. «Ο δάσκαλός μου, ο Μαρινάτος, έλεγε ότι ο καλύτερος αρχαιολόγος είναι η σκαπάνη», σημειώνει η Eφη Σαπουνά-Σακελλαράκη και καταλήγει: «Το ανάκτορο των Αρχανών είναι τόσο καλά κατασκευασμένο, που μόνο με την Κνωσό μπορεί να παραβληθεί. Δεν ξέρω τι άλλο θα αποκαλύψει αυτός ο σπουδαίος χώρος. Κάθε ανασκαφή μάς δίνει κάτι νέο, που μας εκπλήσσει».