ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΑΝ∆ΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ
Το νομικό καθεστώς Μονών και Ησυχαστηρίων στην ελληνική επικράτεια – Εκκλησία της Ελλάδος
Βιβλιοθήκη Εκκλησιαστικού ∆ικαίου, Σειρά Β΄: Μελέτες 10
εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη
Στον χώρο του εκκλησιαστικού δικαίου και παρά την ύπαρξη των δημοσιευμένων «εσωτερικών κανονισμών» των μονών της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενταγμένων στις «πηγές» της «Βιβλιοθήκης εκκλησιαστικού δικαίου», των εκδόσεων Σάκκουλα, ήταν διαπιστωμένη η ανάγκη της παρουσίασης του νομικού καθεστώτος που διέπει τις μονές και τα ησυχαστήρια υπό το φως των ισχυουσών νομοθετικών ρυθμίσεων. Με πνεύμα σύγχρονο, γραφή ουσιώδη, κριτική αποτίμηση και στοχευμένη νομολογιακή και θεωρητική επεξεργασία του αντικειμένου, το κενό ήρθε να καλύψει το παρόν έργο του Γιώργου Ανδρουτσόπουλου.
Στη μονογραφία αυτή, το τοπικό πλαίσιο αναφοράς είναι η Εκκλησία της Ελλάδος, νοούμενη ως η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, αλλά και οι «επιτροπικώς» παραχωρηθείσες εκ του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, κατά τη διοίκηση, μητροπόλεις. Κατά συνέπεια, τα λοιπά εκκλησιαστικά καθεστώτα της επικρατείας, η ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης, το Αγιον Ορος και οι εκκλησιαστικές επαρχίες της Δωδεκανήσου, δεν περιλαμβάνονται στην παρούσα παρουσίαση, με τον συγγραφέα να επιφυλάσσεται για τον επόμενο τόμο του έργου.
Το κατ’ ουσίαν αντικείμενο της μονογραφίας αφορά το δίκαιο των μονών ως ΝΠΔΔ και των ησυχαστηρίων ως ΝΠΙΔ, εξαιρώντας και με παρεμπίπτουσα μόνον αναφορά το προσωπικό και περιουσιακό καθεστώς των μοναχών. Η εξαιρετική παρουσίαση του περιεχομένου του παρόντος τόμου, ήδη από την εισαγωγή, μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε με τρόπο εύληπτο, κατατοπιστικό και ευχερή το περιεχόμενο της μονογραφίας. Η ιστορική προσέγγιση του θέματος ανάγεται ήδη στην πρωτοβουλία του Ιωάννη Καποδίστρια να συγκροτήσει, αμέσως μετά την άφιξή του, αρχιερατική επιτροπή προκειμένου να αποτυπωθεί η κατάσταση των εκκλησιών και των μονών. Ακολουθεί η παρουσίαση του σχεδιασμού της αντιβασιλείας για το θέμα, ερευνάται η πορεία των ιδιόκτητων μονών και εμφανίζεται ο θεσμός της κτητορείας, ενώ η ιστορική αναφορά ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του βασιλικού διατάγματος του 1858 με τον τίτλο «Κανονισμός περί των μοναστηρίων» και την, μέχρι και σήμερα, εφαρμογή του.
Η αρχιερατική επιτροπή του Καποδίστρια και το βασιλικό διάταγμα του 1858 που ισχύει έως σήμερα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο της μονογραφίας παρουσιάζεται η νομική τυποποίηση των μονών κατά το ισχύον δίκαιο, εμφανίζεται αναλυτικά το είδος και η διάκριση κάθε τύπου και γίνεται αναφορά στην ίδρυση, συγχώνευση, διάλυση και ανασύστασή τους. Ακολουθεί στο τρίτο κεφάλαιο η οργάνωση και διοίκηση των μονών με αναλυτική παρουσίαση του πλαισίου λειτουργίας τους, εκτενή αναφορά στον τρόπο ανάδειξης, αρμοδιότητας και λειτουργίας των οργάνων διοίκησης, ενώ παρουσιάζεται και ο ρόλος της επισκοπικής εποπτείας επί των μονών δικαιοδοσίας του επισκόπου. Στο τέταρτο κεφάλαιο ξεδιπλώνεται ένα από τα πλέον φλέγοντα, συγκρουσιακά και μάλλον δυσεπίλυτα θέματα της πολιτικής και εκκλησιαστικής ζωής της χώρας, η μοναστηριακή περιουσία. Τίτλοι κυριότητας, χρησικτησία μοναστηριακών ακινήτων, απογραφή και τακτοποίηση κυριότητας, εκποίηση και εκμίσθωση μοναστηριακών ακινήτων και εκκλησιαστικά έργα, αναλύονται διεξοδικά με τη σαφήνεια που προσφέρει η πλήρης προσέγγιση του θέματος. Τα ησυχαστήρια, οι «μονές ιδιωτικού δικαίου», εξετάζονται ως προς τη νομική τους φύση, τη σύσταση και λειτουργία, ιδίως μετά το πρόσφατο νομοθετικό του 2018 και κανονιστικό του 2021 πλαίσιο που τα διέπει. Το έργο ολοκληρώνεται με την παράθεση εκτενούς βιβλιογραφίας και ενός πολύτιμου μεθοδολογικού εργαλείου, του παραρτήματος με πίνακες κατά χρονολογική σειρά των εσωτερικών κανονισμών που έχουν εκδοθεί από τον Απρίλιο του 2002 έως τον Ιούλιο του 2022 και περιλαμβάνει το όνομα της μονής, τη μητρόπολη στην οποία ανήκει, καθώς και την ακριβή δημοσίευση του κάθε κανονισμού στο περιοδικό «Εκκλησία».
Εμπεριστατωμένη έρευνα και μελέτη, ακριβής επιστημονικά αλλά οικεία και ζωντανή γλώσσα, ακάματη συλλογή βιβλιογραφίας και νομολογίας, κριτικό πνεύμα και δημιουργικές προτάσεις, χωρίς να στερούνται ρεαλισμού και σεβασμού της πραγματικότητας ενός δύσκολα προσεγγίσιμου χώρου, αυτού της περίκλειστης ζωής των μονών. Ο Γιώργος Ανδρουτσόπουλος πετυχαίνει να μας κάνει κοινωνούς ενός εξειδικευμένου, ιστορικά φορτισμένου, κοινωνικά διχαστικού, πολιτικά εύφλεκτου, εκκλησιαστικά σεβάσμιου χώρου, του χώρου των μονών, από τη νομική του κατ’ αρχάς, αλλά όχι μόνον σκοπιά. Οι μονές δεν παύουν να αποτελούν, παρά τη βαθιά πνευματική τους υπόσταση, ισχυρές προσωπικότητες του δικαιϊκού μας συστήματος. Αυτό το σύστημα παρουσιάζει με εξαιρετικό τρόπο η μονογραφία αυτή, ευπρόσδεκτη για την επιστημονική κοινότητα, πολύτιμη για τη στοιχειοθέτηση ισχυρής άποψης στη θεωρία και την πράξη.