Θα μπορούσε να είναι μια ωραία έκθεση για τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν (1892-1973), τον Αγγλο φιλόλογο και συγγραφέα του «Αρχοντα των δαχτυλιδιών». Μια έκθεση που, όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Εθνικής Πινακοθήκης Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης της Ρώμης, θα περιλαμβάνει πάνω από 150 χειρόγραφα, επιστολές και φωτογραφίες του δημοφιλέστερου ίσως εκπροσώπου της λογοτεχνίας του φανταστικού.
Να όμως που διεθνή μέσα όπως ο Guardian, η Le Monde και το Politico εκτιμούν ότι η έκθεση «Tolkien. Uomo, Professore, Autore» (16.11.23 -11.2.24) αποτελεί ουσιαστικά μέρος της ευρύτερης ατζέντας της Τζόρτζια Μελόνι. Η ακροδεξιά Ιταλίδα πρωθυπουργός, όταν ήταν πιο νέα συμμετείχε στα φεστιβάλ «Hobbit 93» του μεταφασιστικού Ιταλικού Κοινωνικού Κινήματος που εμπνέονταν από τα έργα του Τόλκιν. Αλλά και σαν επαγγελματίας πολιτικός, η Μελόνι δεν ξέχασε τους χαρακτήρες των βιβλίων του Αγγλου συγγραφέα: το 2008 ως μέλος της τότε κυβέρνησης φωτογραφήθηκε πλάι σε ένα άγαλμα του μάγου Γκάνταλφ, ενώ σε μια προεκλογική ομιλία της είχε συμπεριλάβει λόγια του πολεμιστή Αραγκορν. Η έκθεση εγκαινιάζεται την Πέμπτη από την ίδια.
«Ο Τόλκιν δεν τάχθηκε ποτέ υπέρ του ενός ή του άλλου μέρους του πολιτικού φάσματος», λέει η Καίτη Καραγεώργη, πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου Φίλων Τόλκιν. «Ούτε προσπάθησε», συνεχίζει, «να εντάξει συγκαλυμμένα πολιτικά νοήματα στα βιβλία του. Αυτό που έγραφε, ήταν για εκείνον η μυθολογία που δεν διέθετε η χώρα του. Από εκεί και πέρα, καθένας καταλαβαίνει από το έργο του ό,τι θέλει να καταλάβει. Και ο ίδιος το γνώριζε».
«Μπορούμε να τον πούμε συντηρητικό, όμως δεν εκφραζόταν για την πολιτική», λέει η μεταφράστρια Ευγενία Χατζηθανάση-Κόλλια.
Η χρήση του έργου του Τόλκιν από την ιταλική Ακροδεξιά είναι παλιό ζήτημα, λέει η κ. Καραγεώργη. Ξεκινάει από τη δεκαετία του ’70, όταν κυκλοφόρησαν οι πρώτες ιταλικές μεταφράσεις των έργων του. Ενδεικτικά, ο «Αρχοντας των δαχτυλιδιών», που αφηγείται την προσπάθεια των φιλήσυχων Χόμπιτ να σώσουν τη «Μέση Γη» από τον κακό Σάουρον, διέθετε έναν πρόλογο του δοκιμιογράφου Ελεμίρ Τζόλα, ο οποίος έκανε λόγο για μια αλληγορία περί αγνών εθνοτικών ομάδων, που αμύνονται απέναντι σε μιαρούς εισβολείς. Το Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα είδε στα έργα του Τόλκιν μια ευκαιρία να επαναπροσεγγίσει τις καταβολές του με κοινωνικά αποδεκτούς όρους, όπως αναφέρει μια ανάλυση του Guardian. Και η Μελόνι θα έφτανε στη βιογραφία της να χαρακτηρίζει τα έργα του Τόλκιν «ιερά».
«Ο Τόλκιν είχε δηλώσει πως σιχαινόταν τις αλληγορίες. Και όταν το 1938 του ζητήθηκε να μεταφραστεί το “Χόμπιτ” στα γερμανικά, αρνήθηκε, γιατί δεν συμφωνούσε με τους ναζί», υπογραμμίζει η Καίτη Καραγεώργου. Το περιστατικό έχει αποτυπωθεί και σε μία από τις επιστολές του συγγραφέα, που έχουν μεταφραστεί από την Ευγενία Χατζηθανάση-Κόλλια, η οποία έχει αποδώσει τα περισσότερα έργα του Τόλκιν στα ελληνικά (κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος και Αίολος). Οπως λέει στην «Κ» η μεταφράστρια, ο Τόλκιν ήταν κυρίως πιστός καθολικός. «Μπορούμε να τον πούμε συντηρητικό, όμως δεν εκφραζόταν για την πολιτική, ούτε και μιλούσε στα παιδιά του για αυτήν. Από τις επιστολές του προκύπτει ότι αγαπούσε την πατρίδα του, στοπ», ξεκαθαρίζει η κ. Χατζηθανάση-Κόλλια. «Ηταν ένα πολύπλοκο μυαλό», συνεχίζει, «στραμμένο όμως σε φιλολογικά, γλωσσολογικά ζητήματα. Και όσοι τον διαβάζουν, παίρνουν τη φράση ή το κεφάλαιο που νομίζουν ότι τους ταιριάζει και λένε “α, ο Τόλκιν το ένα, ο Τόλκιν το άλλο”. Η Μελόνι προσπαθεί να τον εκμεταλλευθεί, όπως έχουν κάνει κι άλλοι. Οι φεμινίστριες είχαν πει ότι ήταν μισογύνης».
«Στον “Αρχοντα των δαχτυλιδιών”, προσθέτει η κ. Καραγεώργου, «ο Φάραμιρ λέει κάπου: “Δεν αγαπώ το λαμπερό σπαθί για την κόψη του, ούτε το βέλος για την ταχύτητά του, ούτε τον πολεμιστή για τη δόξα του. Αγαπώ μονάχα αυτά που υπερασπίζονται”. Αυτή είναι η ιδεολογία του Τόλκιν. Είχε πολεμήσει, 19 χρόνων, στη Μάχη του Σομ, το 1916. Δεν νομίζω ότι όποιος έχει επιβιώσει από κάτι τέτοιο αγαπάει τον πόλεμο».