Στη βιομηχανική γειτονιά του Βοτανικού, στο ΠΛΥΦΑ, στο πρώην συγκρότημα πλεκτηρίων – υφαντηρίων όπου «ανθίζουν» προτάσεις, ιδέες και συναντιούνται νεανικές ομάδες και αλλιώτικο κοινό, ξεκινάει αύριο η «Βάιζα» (ετυμ. αρβαν.
Ως μια παράσταση για τη δύναμη της θηλυκότητας, την απώλεια, τον θρήνο, την αγάπη, τις πτυχές της γυναικείας ψυχής την περιγράφει η σκηνοθέτις Χριστίνα Ματθαίου, η οποία άντλησε υλικό από τα έργα του Παντελή Μπουκάλα «Μηλιά μου αμίλητη» και «Χριστός στα χιόνια» (εκδ. Αγρα), που τα έσμιξε με τον μύθο της Λα Λόμπα όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο «Γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους» (εκδ. Κέλευθος) της ψυχαναλύτριας – ακτιβίστριας Κλαρίσα Πίνκολα Εστές.
Η «Βάιζα» μιλάει για τη δύναμη. «Τη δύναμη να σπας, να εκτίθεσαι, να είσαι ατελής, να διαφέρεις, να αυτοκαθορίζεσαι, να νιώθεις, να εκφράζεσαι, να ζεις». Αυτό που επιδίωξε αρχικά η Χριστίνα Ματθαίου ήταν, όπως λέει στην «Κ», να πάρει κομμάτια από το έργο της Εστές και να τα ενώσει με την ελληνική ιστορία της «Μηλιάς» του Π. Μπουκάλα. «Ομως ό,τι έβαζα δίπλα στο έργο του φαινόταν φτωχό, δεν λειτουργούσε. Αρχισα να ψάχνω στα κείμενα του συγγραφέα πώς μπορώ να δημιουργήσω γέφυρες-συνδέσεις για να ενώσω τους μονολόγους».
Στην παράσταση ηρωίδα είναι η Μηλιά, που η οικογένειά της την έθαψε ζωντανή με το κεφάλι έξω από το χώμα, σε λάκκο στην είσοδο του χωριού, γιατί βρέθηκε «χαλασμένη» την πρώτη νύχτα του γάμου της. Αυτά στη Μάνη, στα μέσα του 19ου αιώνα. Ομως γιατί η Ματθαίου συνδέει στη διασκευή της την ιστορία της Μηλιάς με τον μύθο της Αγριας Γυναίκας της Λα Λόμπα;
Διότι αυτή της ξαναδίνει ζωή, για να μιλήσει μετά τον συνταρακτικό της θάνατο. Η Λα Λόμπα είναι η μεγάλη μητέρα που συλλέγει οστά και επαναφέρει στη ζωή ό,τι χάθηκε βίαια, αρκεί να ψιθυρίσει το τραγούδι της και ότι έμεινε θαμμένο ανασταίνεται. Τη συναντάμε και στην ελληνική ιστορία και παράδοση, λέει η σκηνοθέτις και θυμίζει τη Μαυρηγή, τη Βαυβώ που συναντάμε στα Ελευσίνια Μυστήρια, επίσης τη Μέλαινα Δήμητρα.
Η Χριστίνα Ματθαίου στέκεται στη γυναικοκτονία του 19ου αι., εξερευνά την οπτική της οικογένειας, αντλεί υλικό από την παράδοση, την ευρωπαϊκή και τη βαλκανική ιστορία, μιλάει για την πατριαρχία, το σήμερα. Σημειώνει ότι όλοι βιώσαμε την καταπίεση μέσα σε σχέσεις, δουλειές, φιλίες. Οτι φοβόμαστε να ρισκάρουμε, να αποκαλύψουμε κομμάτια του εαυτού μας, να δείξουμε ευάλωτοι, «να πούμε τη γνώμη μας στον “ισχυρό”, να εκφράσουμε τη θηλυκή μας πλευρά· γιατί μαθαίνουμε από πολύ μικροί ότι θηλυκότητα σημαίνει αδυναμία».
Νύφη και νεκρή
Στο 7Γ κτίριο του ΠΛΥΦΑ, η ντιβανοκασέλα, το μανουάλι, τα αναμμένα πένθιμα κεριά, ο απόκοσμος ήχος που ακούγεται ανοίγουν την τελευταία πρόβα πριν από την αυριανή πρεμιέρα. Η Λίνα Λαζαρή παριστάνει την εικόνα της Λα Λόμπα πριν μπει στον ρόλο της Μηλιάς, ενώ οι Ναυσικά Κοριαλού, Μαριαλένα Σκαρώνη, Γιολάντα Σοφούλη ξεκινούν μια τελετουργία που θυμίζει πλύσιμο νύφης και νεκρής. «Είναι σαν να μοιράζουν τους ρόλους, ποια θα πει κάθε κομμάτι της ιστορίας», λέει η σκηνοθέτις για την έναρξη και συνεχίζει: «Η Μηλιά και η Λα Λόμπα ήρθαν στα χέρια μου σε μια περίοδο που ένιωθα θυμωμένη καλλιτεχνικά και συνολικά. Διαβάζοντας το βιβλίο της Εστές πήρα πολλή δύναμη και άρχισα να παρατηρώ ότι πράγματα που τα περνάμε χωρίς να δίνουμε σημασία υπάρχουν πολύ καιρό και με έναν τρόπο βοηθήσαμε όλοι να διατηρούνται».
«Δεν ήταν εύκολο να ειπωθεί εκείνο το έγκλημα της Μάνης και δεν θέλαμε να ακουστεί σαν ποίημα. Θέλαμε να το “μιλάει” ο ρόλος».
Η ιστορία του #MeToo έφερε το θέμα των γυναικοκτονιών στη σκηνή με πολλές παραστάσεις. «Δεν ενδιαφέρθηκα να σταθώ στο περιστατικό της γυναικοκτονίας, όσο στη ρίζα του προβλήματος», λέει η Χρ. Ματθαίου. «Η ιστορία της Μηλιάς τοποθετείται στο 1867, αλλά δεν άλλαξε πολύ ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα σήμερα».
Η ηθοποιός Λίνα Λαζαρή σοκαρίστηκε όταν πρωτοδιάβασε για τη Μηλιά. «Νομίζουμε ότι σήμερα δεν συμβαίνει κάτι ανάλογο, όμως σχεδόν καθημερινά μια νέα γυναικοκτονία παρελαύνει στις ειδήσεις. Δεν ήταν εύκολο να ειπωθεί εκείνο το ειδεχθές έγκλημα της Μάνης και δεν θέλαμε να ακουστεί σαν ποίημα. Θέλαμε να το “μιλάει” ο ρόλος. Στην παράσταση, η Μηλιά τα λέει όλα με το βλέμμα». Την απασχόλησε ότι δεν πήρε θέση να τη σώσει ούτε ο ξενομερίτης που ερωτεύθηκε η ηρωίδα της. «Με τον καιρό θεωρώ ότι η Μηλιά είναι πιο δυνατή απ’ όλους. Αδύναμοι είναι οι δικοί της: πατέρας, αδέλφια, μάνα και ο ξένος. Εκείνη θυσιάστηκε για τον έρωτά της και για να τιμωρήσει τους δικούς της και την κοινωνία».
Ποια γυναίκα είναι σήμερα η Μηλιά; «Η Μηλιά της εποχής μας είναι η Τοπαλούδη, η Καρολάιν, όλα τα κορίτσια που χάθηκαν. Είναι η “Επικίνδυνη” που περιγράφει στο ποίημά της η Κατερίνα Γώγου».
Η γενιά της πανδημίας
Στη «Βάιζα» έχει ενδιαφέρον ότι συναντιούνται νέοι δημιουργοί καλλιτέχνες και παραγωγοί, 24 έως 30 ετών, η γενιά της COVID. Η Ολίνα Ανδρουτσοπούλου και η Σήλια Γέρου, δικηγόροι εξειδικευμένες σε σύγχρονους τομείς του δικαίου με επίκεντρο την επιχειρηματικότητα, έζησαν και εργάστηκαν και στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα ασχολήθηκαν με την υποκριτική, τη μουσική, τη συγγραφή, ίδρυσαν την ArtEfficient από την ανάγκη, λένε στην «Κ», «να συνταιριάξουμε τον κόσμο της τέχνης με τον κόσμο του επιχειρείν. Να φέρουμε την αποτελεσματικότητα στην τέχνη και –αμφίδρομα– τέχνη που έχει λόγο ύπαρξης στο σήμερα, σε μια κοινωνία ολοένα και πιο τεχνοκρατική».
Νέες γυναίκες «φιλόδοξες, μα όχι ματαιόδοξες, κοινωνικά ενσυναίσθητες, μα και ρεαλίστριες, οι οποίες, με όλες τις διαφορές μας, έχουμε κοινό ηθικό κώδικα, κοινό πυρήνα και αμοιβαία εμπιστοσύνη η μία στην άλλη. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο συμβατό εναρκτήριο λάκτισμα από τη “Βάιζα”, μια παράσταση με επίκεντρο τη δύναμη της θηλυκότητας και την αμφισβήτηση του κοινωνικά επιβεβλημένου απαράβατου τυπικού, που πήρε σάρκα και οστά μέσα από την ομαδική προσπάθεια νέων, ταλαντούχων ανθρώπων».
Η σκηνοθέτις Χριστίνα Ματθαίου μπήκε στον χώρο από τη θεατρολογία που σπούδασε στο ΕΚΠΑ. Ξεκίνησε το 2017 ως βοηθός σκηνοθέτη των Κατερίνας Ευαγγελάτου, Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, Λίλλυς Μελεμέ, Γιώργου Νανούρη κ.ά. «Στην πρώτη μου δουλειά φρόντισα να έχω μαζέψει κάποια χρήματα ώστε να λέω “δεν με νοιάζει”. Στις επόμενες φρόντιζα να διεκδικώ αυτά που πρέπει για τη δουλειά μου. Είναι ωραίο να δουλεύεις με ανθρώπους που θέλεις, αλλά πρέπει και να μπορείς και να ζεις. Το ότι υπήρξαν τόσοι ηθοποιοί στην πανδημία που δεν μπορούσαν να πληρωθούν δείχνει το πρόβλημα».
Τις δυσκολίες της γενιάς της περιγράφει η Λίνα Λαζαρή, η οποία, μετά τις σπουδές της στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, συνέχισε στη δραματική του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας. «Στη “Βάιζα” συναντιέται η γενιά της πανδημίας. Δεν ήταν εύκολα όταν έκλεισε λόγω COVID στο β΄ έτος η δραματική. Τα ψηφιακά μαθήματα κάποιοι τα ήθελαν, άλλοι δεν τα μπορούσαν. Αντί να ενωθούμε στη σχολή, διασπαστήκαμε. Για τη δουλειά που αγαπώ θυσίασα έρωτες, φίλους, οικογένεια. Βίωσα τη ματαίωση και θα την ξαναβιώσω, γιατί υπάρχουν τεράστιος ανταγωνισμός, πολλά όνειρα και ανάγκη γύρω μου. Δεν ήταν μόνο η πανδημία, είναι η ίδια η φύση του επαγγέλματος, οι οντισιόν, τα “όχι”, όμως όσο αντέχω θα το κάνω. Αν ο χώρος δεν με χωράει, θα φύγω. Το θέατρο μπορεί και χωρίς εμένα».