Αλήθεια, γιατί πρέπει να επιστρέψουν όσο περισσότεροι Eλληνες επιστήμονες ξενιτεύθηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης; Μια δεκαπενταετία από την έναρξη του κύματος φυγής πτυχιούχων από την Ελλάδα, το θέμα γίνεται όλο και πιο σύνθετο. Προφανώς το κόστος της επιστημονικής διαρροής είναι μεγάλο για τη χώρα μας – ενδεικτικό αυτό που λέγεται σχηματικά πως «η φτωχή Ελλάδα εκπαιδεύει γιατρούς για την πλούσια Γερμανία».
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΒ, την περίοδο 2008-17 έφυγαν από την Ελλάδα από 91.250 έως 123.289, με τον αριθμό να κυμαίνεται ανάλογα με τις εκτιμήσεις όσον αφορά το μερίδιο των πτυχιούχων στις συνολικές εκροές και εισροές πληθυσμού. Αυτό σημαίνει ότι ποσοστό της τάξης του 5,9% έως 8% των Ελλήνων πτυχιούχων αποχώρησε από τη χώρα την περίοδο 2008-2017 και παραμένει στο εξωτερικό. Και δύσκολα θα επιστρέψει.
Χαρακτηριστικά, όπως έδειξε έρευνα του Τμήματος Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου σε Eλληνες επιστήμονες του εξωτερικού, περίπου 3 στους 4 δήλωσαν ότι θεωρούν απίθανο ή μάλλον απίθανο να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Aρα, είναι απαραίτητη η δημιουργία του προγράμματος απογραφής του ελληνικού επιστημονικού δυναμικού διεθνώς, όπως προωθεί η πρωτοβουλία «Κόμβος-Node: δίκτυα του παγκόσμιου Ελληνισμού». Οι επιστήμονες αυτοί μπορούν να προσφέρουν πολλά στη χώρα από τις θέσεις που πλέον κατέχουν.
Oμως, η αποτίμηση της απώλειας δεν μπορεί να είναι μόνον ποσοτική, δηλαδή να μην προσμετρώνται τα ποιοτικά οφέλη από τη φυγή ενός επιστήμονα προς ένα καλύτερο περιβάλλον. «Η ζωή και η εργασία στο εξωτερικό αποτελεί μία επένδυση που θα έχει θετικές επιπτώσεις, όχι μόνο για τον επιστήμονα αλλά και για τον περίγυρό του. Ακόμη κι αν δεν επιστρέψει μόνιμα, ακόμη κι αν έρχεται στην Ελλάδα μόνο για διακοπές. Σημασία δεν έχει η μετακίνησή του, αλλά η διεύρυνση των οριζόντων ενός επιστήμονα. Αυτό θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας και της χώρας», μου είπε πρόσφατα η καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Αντιγόνη Λυμπεράκη.
Η πανεπιστημιακός έχει δίκαιο. Ουσιαστικά, για να αξιολογήσουμε το brain drain πρέπει να λάβουμε υπόψη και την παράμετρο του επιστημονικού (και όχι μόνο) κοσμοπολιτισμού. H κινητικότητα είναι απαραίτητο στοιχείο της ζωής ενός επιστήμονα, πόσο μάλλον των νέων που έχουν «μεγαλώσει» μέσα στον παγκόσμιο διαδικτυακό ιστό. Hδη, πολλοί νέοι από τα μέσα των προπτυχιακών σπουδών σχεδιάζουν να φύγουν στο εξωτερικό, έχοντας τις μεταπτυχιακές σπουδές σαν το εφαλτήριο που θα τους εξασφαλίσει μια καλή δουλειά στο εξωτερικό. Aλλωστε και οι γονείς τους– γύρω στην ηλικία των 60– είναι εξοικειωμένοι με την ιδέα.
Και πολλοί εξ αυτών των νέων δεν θα επιστρέψουν διότι στο εξωτερικό μπορούν να βρουν εργασία στο επιστημονικό τους αντικείμενο σε ΑΕΙ, ερευνητικά κέντρα ή επιχειρήσεις, έχουν καλύτερες προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης, δεν χρειάζεται να παλέψουν με το τέρας της αναξιοκρατίας και του νεποτισμού, υπάρχουν καλύτεροι παιδικοί σταθμοί, σχολεία, σύστημα υγείας. Ο λόγος των υψηλότερων αμοιβών δεν είναι πρωτεύων.
Δεν είναι ορθό πλέον να δαιμονοποιούμε το brain drain. Για να το περιορίσουμε πρέπει να διδαχθούμε από τις αιτίες που το προκαλούν σε κάθε εποχή.