Οταν ο Φίλιππος Κουτσαφτής ξεκίνησε να κινηματογραφεί την Ελευσίνα και τους ανθρώπους της στα τέλη της δεκαετίας του 1980, μάλλον δεν φανταζόταν ότι η σχέση αυτή θα διαρκούσε περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Οπως και να έχει, ο Ελληνας κινηματογραφιστής ένιωσε την ανάγκη, μετά την εμβληματική «Αγέλαστο Πέτρα» του 2000, να επανέλθει στον τόπο (και στην κάμερα) προκειμένου να καταγράψει εκ νέου τους «Ελευσίνιους». Αυτός είναι ο τίτλος του νέου ντοκιμαντέρ που θα παρουσιαστεί σήμερα στις 9 μ.μ. στο Σινέ Ελευσίς και σε τρεις ακόμα τοποθεσίες της πόλης, στο πλαίσιο του νεοϊδρυθέντος φεστιβάλ «In Situ Realities» (15-19/12).
Κρατώντας το ύφος, την προσέγγιση και την –σήμα κατατεθέν– αφήγηση του παλιότερου έργου του, ο Κουτσαφτής επανέρχεται για να συναντήσει ξανά κάποιους από εκείνους που γνωρίσαμε τότε, όπως την αρχαιολόγο Πόπη Παπαγγελή: «Ηρθα εδώ μικρή κοπέλα και έμεινα, από συνειδητή επιλογή, όλη μου την καριέρα. Δένεσαι μαζί της. Αυτό το γοητευτικό παρελθόν, ο μύθος της πόλης, είναι μάλλον που σε κάνει να θέλεις να ανήκεις. Η Ελευσίνα είναι γεμάτη με ανθρώπους που έχουν έρθει από διαφορετικά μέρη, κυρίως λόγω των εργοστασίων, αλλά τελικά βρήκαν σε αυτή μια πατρίδα. Μέσα στις δεκαετίες μέχρι να φτάσουμε στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα, εγώ την είδα να αλλάζει προς το πολύ καλύτερο. Σήμερα είναι, με τον τρόπο της, μια όμορφη πόλη, που διατηρεί το ιστορικό της κέντρο. Αυτό οφείλεται και στην αρχαιολογία με τους κανόνες δόμησης που έχουν μπει γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος αποτελεί και πυρήνα όλων των μετέπειτα οικισμών».
Αλλοι πάλι από τους Ελευσίνιους ταξίδεψαν μακριά, όμως επέστρεψαν για να στεριώσουν ξανά στον τόπο τους. Ο Αδάμ Αργυρίου, τον οποίο επίσης βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ, έφτασε μέχρι την Αμερική για να ακολουθήσει το όνειρό του και να σπουδάσει αστρονομία· αργότερα επέστρεψε για να εργαστεί ως μαθηματικός, ενώ τις τελευταίες δύο δεκαετίες καλλιεργεί τα οικογενειακά κτήματα με φιστικιές. «Θεωρώ τον εαυτό μου μακάριο που γύρισα και ζω στην Ελευσίνα. Εχω εντρυφήσει στην αρχαία ελληνική ιστορία και έχω προχωρήσει πολύ ως μυημένος στα Ελευσίνια Μυστήρια – αυτό μου δίνει μεγάλη ικανοποίηση. Η δουλειά που έχει κάνει ο Φίλιππος Κουτσαφτής με την “Αγέλαστο Πέτρα” είναι σημαντική όχι μόνο για την Ελευσίνα αλλά για την Ελλάδα γενικότερα, μας δείχνει πως ένας τόπος μένει δεμένος με τις παραδόσεις του. Είναι πολύ σημαντικό και για τους νέους να αισθάνονται μέρος αυτής της διαδικασίας».
«Η Ελευσίνα είναι γεμάτη με ανθρώπους που έχουν έρθει από διαφορετικά μέρη, κυρίως λόγω των εργοστασίων, αλλά τελικά βρήκαν σε αυτή μια πατρίδα».
Πράγματι στο καινούργιο ντοκιμαντέρ εκπροσωπούνται έντονα οι μικρότερες ηλικίες, από έφηβους μαθητές μέχρι φοιτητές και νεαρούς επαγγελματίες που ζουν και εργάζονται στην Ελευσίνα. Ανάμεσά τους ένας Ελληνας με καταγωγή από το Πακιστάν, μαζί με τον πατέρα του, ο οποίος ήρθε πριν από πολλά χρόνια στη χώρα μας. «Η Ελευσίνα είναι μια μικρή Αμερική, εδώ από παλιά είχαμε κατοίκους από όλα τα μέρη της χώρας –πλέον και από άλλες χώρες– και όλοι ζούμε αρμονικά», λέει σχετικά ο κ. Αργυρίου.
Η πρώτη παπαρούνα
Παράλληλα, ο Κουτσαφτής στρέφει (ξανά) τον φακό του στα αρχαία μνημεία, παρουσιάζοντας τόσο σύγχρονο όσο και παλαιότερο υλικό, που δεν είχε συμπεριληφθεί στην «Αγέλαστο Πέτρα». Η ηχώ της αρχαιότητας μοιάζει να αντανακλά τα λόγια της Πόπης Παπαγγελή, που περιγράφει πως κάθε χρόνο βλέπει την «πρώτη παπαρούνα του κόσμου» να φυτρώνει στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης. «Ο ερχομός της καινούργιας ζωής όπως και ο τρόμος του θανάτου είναι αυτός που γεννά τις θρησκείες διαχρονικά. Η πρώτη παπαρούνα συμβολίζει την Περσεφόνη που επιστρέφει από τους νεκρούς. Αντίστοιχα κάθε φθινόπωρο οι άνθρωποι φέρνουν τους άρτους, τυλιγμένους προσεκτικά, για να τους καταθέσουν στον μικρό ναό της Παναγίας που υπάρχει στον αρχαιολογικό χώρο. Κάτι αντίστοιχο έκαναν οι πρόγονοί τους την ίδια εποχή του έτους και χιλιετίες πριν».