Πρόσφατα φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών έκαναν μάθημα στην Εθνική Πινακοθήκη πάνω στην έκθεση «Αστυγραφίες. Η ζωή της πόλης τις δεκαετίες 1950-1970», με ιστορικούς τέχνης του ιδρύματος. Το μάθημα αφορούσε το θέμα της έκθεσης, με 202 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής, εγκαταστάσεις, φωτογραφίες προβολή αποσπασμάτων από 22 κινηματογραφικές ταινίες. Η αξία των ταινιών –δείγματα του ελληνικού νεορεαλισμού– για την κατανόηση των αρμών της έκθεσης είναι καθοριστική, καθώς οι ταινίες του ’50 και του ’60 εισήγαγαν νέες αντιλήψεις για τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, την οικογένεια και την κοινωνία, διαμόρφωσαν καταναλωτικές συνήθειες, σκιαγράφησαν τους όρους συνύπαρξης στη γειτονιά και στην πολυκατοικία μέσω της αντιπαροχής.
Πόσο εύκολο είναι να δεις φοιτητές να βγαίνουν από το αμφιθέατρο και να αποκτούν μια άλλη οπτική της διδακτέας ύλης μέσα από τα εκθέματα και τις δράσεις ενός μουσείου, ενός θεάτρου, μιας πινακοθήκης; Είναι στην Ελλάδα εξοικειωμένα τα πολιτιστικά ιδρύματα να ξεφύγουν από τα «κουτάκια» που τους ορίζουν στενά οι αρμοδιότητές τους;
Σε συζήτηση μαζί της, η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα διαβεβαιώνει ότι υπάρχει άνοιγμα του ιδρύματος σε ερευνητικούς φορείς και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παράδειγμα, η συνεργασία που υπεγράφη προ ημερών με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο «για σχεδιασμό και υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων, δράσεων και εκδηλώσεων, που θα ενισχύσουν το πολιτιστικό προϊόν της Κέρκυρας. Απώτερος σκοπός είναι η διαμόρφωση ενός πλαισίου μουσειακής εμπειρίας του επισκέπτη, που θα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις για τη διαχείριση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς», όπως ορίζει η συμφωνία. Ας θεωρήσουμε το σύμφωνο συνεργασίας σαν μια καλή αρχή, ωστόσο, προς το παρόν αποτελεί μόνο μια σημαντική εξαίρεση για τα εικαστικά ιδρύματα.
Από την άλλη, το παράδειγμα της Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης καταδεικνύει μια ρωμαλέα οπτική του ρόλου της βιβλιοθήκης στο εκπαιδευτικό και μορφωτικό γίγνεσθαι μιας κοινωνίας, μιας χώρας. Στην Ελλάδα, οι δημόσιες βιβλιοθήκες έχουν μετατραπεί σε αποθετήριο βιβλίων παντός είδους, χωρίς ωστόσο να καταφέρνουν να ανοιχτούν στο κοινό, και δη στις νεότερες ηλικίες. Μοιάζουν με τουριστικά αξιοθέατα, που υπάρχουν για να δικαιολογούν μια πολιτιστική μόστρα των δημοτικών αρχών και τίποτε περισσότερο. Οι δράσεις που οργανώνουν καταλήγουν εσωστρεφείς, χωρίς να μπορούν να απευθυνθούν σε μαθητές, εκπαιδευτικούς, φοιτητές, πανεπιστημιακούς, πολίτες.
Για να πάμε σε κάτι πιο… δύσληπτο, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης πόσο συμβάλλει στην εκπαίδευση του κοινού στις σύγχρονες μορφές εικαστικής δημιουργίας; Οι μαθητές, οι φοιτητές, οι πολίτες μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν τα νοήματά της; Προφανώς και το μουσείο οργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά πόσο επιδραστικές είναι οι δράσεις του ώστε να ανατραπεί η αντίληψη που έχει ο μέσος πολίτης για τη σύγχρονη τέχνη ως περί «ακαταλαβίστικης κουλτούρας για λίγους».
Για την έλλειψη εξοικείωσης του μέσου Ελληνα με τις τέχνες δεν πρέπει να ψέγουμε μόνο το σχολείο. Και οι πολιτιστικοί φορείς έχουν ρόλο, αλλά προς το παρόν επιλέγουν να είναι μικρός και χαμηλόφωνος.