Χάρη σε μια ακολουθία σημαντικών επετείων, η τελευταία τριετία μάς έδωσε την ευκαιρία να αναστοχαστούμε πάνω σε θεμελιώδη γεγονότα της Νεοελληνικής Ιστορίας, παρακολουθώντας τις συνθήκες που τα γέννησαν και τις επιπτώσεις τους στο παρόν. Μια τέτοια χρονιά είναι και το 2024, αφού συμπληρώνονται 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας μετά την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών τον Απρίλιο του 1967.
Σε αυτό το πλαίσιο μια σειρά εκθέσεων γίνεται αφορμή για να ανοίξει ένας καινούργιος διάλογος πάνω στην πιο πρόσφατη, οδυνηρή ψηφίδα της Ιστορίας μας. Η Εθνική Πινακοθήκη έχει προαναγγείλει μια έκθεση για τον Ιούνιο που θα διερευνήσει τον συσχετισμό της Δημοκρατίας και της τέχνης στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία) μέσω της εικαστικής έκφρασης των αγώνων για την ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων με παράλληλες εκδηλώσεις – εργαστήρια, παρουσιάσεις βιβλίων, προβολές, δημόσιες συζητήσεις κ.ά.
Τα Αρχεία του Κράτους
Με δύο ιστορικές εκθέσεις πρόκειται να συμβάλουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ). Η πρώτη οργανώνεται σε συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) και το αρχείο της ΕΡΤ σε επιμέλεια του φιλολόγου Φιλίππου Παππά, με επίκεντρο τη Μεταπολίτευση και το βιβλίο. Θα φιλοξενείται στην ΕΒΕ από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο. Η δεύτερη, που έχει προγραμματιστεί για τον Νοέμβριο, ετοιμάζεται σε συνεργασία με το ΜΙΕΤ και θα εστιάσει στην κουλτούρα και την αντικουλτούρα των χρόνων της επταετίας.
Με έργα των Κατράκη, Τάσσου, Κανιάρη και Αληθεινού, που έζησαν τα γεγονότα, καθώς και του νεότερου εικαστικού Γιάννη Παππά.
Ωστόσο, η αρχή των εκδηλώσεων που θα λειτουργήσουν ως υπενθύμιση για τη σημασία και την ευθραυστότητα της Δημοκρατίας γίνεται αύριο με τα εγκαίνια της έκθεσης «Ολοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία» στο MOMus – Μουσείο Αλεξ Μυλωνά στην Αθήνα, υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας. Συγκεντρώνει έργα τεσσάρων από τους σημαντικότερους Ελληνες εικαστικούς της μεταπολεμικής περιόδου, της Βάσως Κατράκη, του Α. Τάσσου, του Βλάση Κανιάρη και του Δημήτρη Αληθεινού.
Πρόκειται για καλλιτέχνες που μολονότι ανήκουν σε διαφορετικές εποχές, και χρησιμοποιούν άλλα εκφραστικά μέσα, «ήταν “παρόντες” στη ζωή αυτής της σκοτεινής εποχής με το έργο τους ως καλλιτεχνική έκφραση, ως πολιτική θέση και στάση, συνειδητά και αδιαμεσολάβητα», σχολιάζει ο ιστορικός τέχνης και προϊστάμενος της σύγχρονης γλυπτικής του μουσείου, Γιάννης Μπόλης. Σε αντίστιξη με τους τέσσερις παρουσιάζεται το έργο του νεότερου εικαστικού Γιάννη Παππά, «Τήλεφος», ως μια νέα προσέγγιση απέναντι στη μνήμη και την ιστορία και ως «γέφυρα» ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.
Η έκθεση αναπτύσσεται με άξονα τέσσερις εκθέσεις που έλαβαν χώρα μεταξύ 1969-1974, και ακόμη μία που διοργανώθηκε το 1975, και λειτούργησαν ως προτροπές αντίστασης και ενεργοποίησης των πολιτών. «Οι δύο μεγαλύτεροι σε ηλικία καλλιτέχνες, συμφοιτητές στην ΑΣΚΤ, η Βάσω Κατράκη και ο Α. Τάσσος έρχονται στην έκθεση ως μέλη μιας δυναμικής γενιάς η οποία πήρε μέρος στα κοινωνικά κινήματα του καιρού της, και το έργο τους εστίασε θεματικά στον άνθρωπο και στην ελευθερία», μας λέει ο κ. Μπόλης. «Οι δύο νεότεροι, ο Κανιάρης και ο Αληθεινός, εξέφρασαν στην εποχή τους την εικαστική πρωτοπορία στη χώρα. Οι εκθέσεις των Κανιάρη, Αληθεινού και Κατράκη, υπό την απειλή απαγορεύσεων και διώξεων, συγκέντρωσαν πλήθος κόσμου».
Οι επισκέπτες θα δούμε κατά χρονολογική σειρά τα πρωτότυπα έργα από την ατομική έκθεση (1969) του Βλάση Κανιάρη στη Νέα Γκαλερί, από τις πρώτες εκθέσεις που έσπασαν συμβολικά τη «σιωπή» των καλλιτεχνών. Οι συνθέσεις με τον γύψο, τα συρματοπλέγματα και τα κόκκινα γαρίφαλα χαρακτήρισαν σε μεγάλο βαθμό τη δουλειά του καλλιτέχνη και τον έκαναν γνωστό στο εξωτερικό.
Ο Δημήτρης Αληθεινός πραγματοποίησε το 1972 και το 1973 δύο «ιστορικές» εκθέσεις στο μικρό θέατρο Studio 47 (οργανωμένη από την αίθουσα τέχνης «Δεσμός») και στο καλλιτεχνικό πνευματικό κέντρο «Ωρα» αντίστοιχα. Η Βάσω Κατράκη είναι μεταξύ των πρώτων που συνελήφθησαν από το στρατιωτικό καθεστώς και εξορίστηκαν στη Γυάρο. Η έκθεσή της στην «Ωρα» (1972) συγκέντρωσε τις χαρακτικές συνθέσεις της εκφράζοντας τις εμπειρίες της σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Οσο για τις ξυλογραφίες του Α. Τάσσου της περιόδου 1967-1974 που παρουσιάστηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη (1975), γίνονται δυνατές αλληγορίες διαμαρτυρίας.