ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Φ. ΔΡΟΛΙΑΣ
Οι εξισώσεις
εκδ. Gutenberg, σελ. 195
Ενα από τα πολλά παράδοξα που κληροδότησε στη λογοτεχνία ο Μπόρχες είναι το διήγημα «Πιερ Μενάρ, συγγραφεύς του Δον Κιχώτη». Ο Μπόρχες υιοθετεί ένα δοκιμιακό ύφος προκειμένου να εξάρει το αριστούργημα ενός Γάλλου διανοητή, του συμβολιστή από τη Νιμ, Πιερ Μενάρ. Ο τελευταίος είχε ξαναγράψει τον Δον Κιχώτη, λέξη προς λέξη, αλλά πολύ καλύτερα από τον Θερβάντες. Ενα παρόμοιο λογοτεχνικό πείραμα δοκιμάζει ο Βασίλειος Δρόλιας στο τέταρτο μυθιστόρημά του. Αντιγράφοντας τον Μπόρχες, αποθεώνοντας έτσι το mise-en-abîme, μας συστήνει έναν Πιερ Μενάρ ο οποίος είναι Αγγλος φυσικός και όπως ο συνονόματός του άφησε και εκείνος ημιτελές το πιο ρηξικέλευθο έργο του, την επαναγραφή των «Principia» του Νεύτωνα. Οι δύο Μενάρ εξισώνονται στην επιθυμία τους να αλλάξουν την αντίληψη του κόσμου, ο ένας του λογοτεχνικού και ο άλλος του φυσικού. Ο Βασίλειος Δρόλιας (Αθήνα, 1969) είναι αστροφυσικός και αυτό δυσκολεύει τα πράγματα. Πόσο μάλλον που επιλέγει να αφιερώσει τις πρώτες εκατό σελίδες στις εξισώσεις του Μενάρ. Οποιος δεν έχει γερές γνώσεις φυσικής, δεν θα καταλάβει απολύτως τίποτα από τα κβαντικά ιερογλυφικά. Αν όμως αφήσουμε κατά μέρος τις ακατάληπτες αναλύσεις, βλέπουμε πως ο ήρωας διαθέτει μια αξιοπαρατήρητη λογοτεχνική υπόσταση. Αντιμέτωπος διαρκώς με τη ματαιότητα των οραματισμών του, διαπιστώνει πως στα μείζονα ερωτήματα δεν έχει παρά ημιτελείς απαντήσεις, ενόσω κάθε αναζήτηση αποκαλύπτει αδιέξοδα. Συχνά η πεπερασμένη του διάνοια προσφεύγει στις βακτηρίες της μεταφυσικής και της φιλοσοφίας. Αδημονεί να αντικρίσει το Σύμπαν στην ολότητά του, αλλά γνωρίζει πως τελικά ίσως κοιτάξει ένα απειροστό κομματάκι. Οραματίζεται μια ριζοσπαστική ανακάλυψη που θα εξηγεί με τρόπο απλό τη δημιουργία και τη λειτουργία του Σύμπαντος.
Στη σκιά του δημόσιου επιστημονικού του έργου ο Μενάρ αντιμετριόταν με ένα έργο «υπόγειο», «ατέρμονα ηρωικό», «απαράμιλλο», με την επαναγραφή των «Principia». «Δεν ήθελε να δημιουργήσει τα νέα Principia –κάτι που είναι εύκολο–, αλλά τα ίδια τα Principia». Ο Μενάρ ήθελε να φτάσει στα νευτώνεια «Principia» μέσα από τις επιτεύξεις του 20ού αιώνα, χωρίς να υποχωρήσει στην επιστημονική σκέψη του 17ου. Ο «πρωτότυπος» Μενάρ, ορμώμενος από τον 20ό αιώνα, ήθελε να γίνει ο μέγιστος συγγραφέας του 17ου αιώνα.
«Ο Μενάρ ήταν εγώ»
Το πολυσήμαντο μέρος του βιβλίου είναι οι σημειώσεις του αφηγητή, ο οποίος επωμίζεται την υστεροφημία του Μενάρ. Υπήρξε στενός συνεργάτης του στο πανεπιστήμιο και κοινωνός των προβληματισμών του. Σωρεύοντας σημειώσεις, ο αφηγητής αρχίζει να επισκιάζει το αντικείμενο των σχολιασμών του. Παραδέχεται πως «το κείμενο του Newton και του Μενάρ είναι λεκτικά πανομοιότυπα, αλλά το δεύτερο είναι σχεδόν απείρως πλουσιότερο», υποβάλλοντας συνάμα τον νυγμό πως ο ίδιος είναι ο εμπνευστής των εξισώσεων. Ο Μενάρ ήταν ένας χαρακτήρας που γεννήθηκε στο μυαλό του. Παραφράζοντας τον Φλομπέρ, ο αφηγητής μετατοπίζει τόσο τον ίδιο όσο και τον Μενάρ από το πεδίο της φυσικής στη λογοτεχνία. «Ο Μενάρ ήταν εγώ».
Η σύμμειξη φυσικής και διακειμενικότητας απομειώνει τη λογοτεχνικότητα του βιβλίου. Μπορούμε να το δούμε σαν παίγνιο, σαν μια αντιπαραβολή της άπειρης φαντασίας της φυσικής με τα παράδοξα και ανεξιχνίαστα του μπορχεσιανού σύμπαντος, αλλά η αφοσίωση του Δρόλια στην επιστήμη του ζημιώνει τον μυθοπλαστικό πειραματισμό. Από την άλλη, η γλωσσική αδεξιότητα επιβαρύνει την ήδη δύσληπτη αφήγηση. Δεν παραθεωρώ αυτές τις αδυναμίες, πιστεύω ωστόσο πως το βιβλίο αξίζει να προσεχθεί διότι τολμάει να προτείνει μια μυθοπλαστική σύλληψη εντελώς διαφορετική από τα τετριμμένα. Είναι πολλές οι σελίδες που μαρτυρούν το πάθος και την πρωτοτυπία της σκέψης του Δρόλια.