Ολοι τον τραγουδήσαμε· οι λάτρεις της λαϊκής μουσικής και του έντεχνου τραγουδιού, οι οπαδοί του μπουζουκιού και της φυσαρμόνικας, εκείνοι που αγαπούν τον λυρισμό των στίχων του Νίκου Γκάτσου αλλά κι εκείνοι που προτιμούν τα κοφτερά λόγια του Κώστα Τριπολίτη.
Ο Δήμος Μούτσης, o οποίος έφυγε από τη ζωή χθες σε ηλικία 86 ετών, συνέθεσε μουσική κι έγραψε τραγούδια που ανταποκρίνονταν στον παλμό της εποχής τους, και στους ήχους μιας Ελλάδας που άλλαζε. Ετσι, ξεκινώντας από τη δεκαετία του ’60 και συνεχίζοντας το ’70 συνεργάστηκε με σπουδαίους λαϊκούς ερμηνευτές σαν τη Βίκυ Μοσχολιού και τον Αντώνη Καλογιάννη στον «Συνοικισμό Α΄», τον Γρηγόρη Μπιθικώτση –στο αξεπέραστο «Μ’ ένα παράπονο»– και στην πορεία τους νεότερους Μανώλη Μητσιά, Αλκηστι Πρωτοψάλτη, Δήμητρα Γαλάνη. Εμβληματικός ήταν ο δίσκος «Αγιος Φεβρουάριος» (1972) σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου με ερμηνευτές τον Δημήτρη Μητροπάνο και την Πετρή Σαλπέα, που γράφτηκε με αφορμή τα 50 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σταθμός ήταν και η «Τετραλογία» (1975), όπου αναμετρήθηκε με την ποίηση των Καβάφη, Ρίτσου, Σεφέρη και Καρυωτάκη.
Επειτα έκανε μια παύση από το μουσικό προσκήνιο, όπως το συνήθιζε όταν διαφωνούσε με κάτι –εν προκειμένω τη σχέση της λαϊκής μουσικής με το παρόν– για να επανεφεύρει τον καλλιτεχνικό εαυτό του τη δεκαετία του 1980 με τους δίσκους «Φράγμα» και «Ενέχυρο», εγκαινιάζοντας και δισκογραφικά τη Μεταπολίτευση με κοφτερή γλώσσα.
Εμβληματικοί ήταν οι δίσκοι του «Αγιος Φεβρουάριος», «Συνοικισμός Α΄», η «Τετραλογία», αλλά και το «Φράγμα» και το «Ενέχυρο» τη δεκαετία του ’80.
Ηταν ιδιοφυής μουσικός και συνθέτης, λένε εκείνοι που τον γνώρισαν, ήταν επίσης ταλαντούχος εικαστικός δημιουργώντας μόνος του πολλά εξώφυλλα των δίσκων του. Ηταν ιδιόρρυθμος αλλά ο καλύτερος συνεργάτης όταν κατακτούσες την εμπιστοσύνη του. Ηταν εκρηκτικός χαρακτήρας, είχε χιούμορ, ήταν τρυφερός, ήταν δύσκολος. Ηταν μάλλον όλα αυτά μαζί. Δυστυχώς έχουν παραμείνει στη ζωή λίγοι από τους παλιούς φίλους και συνεργάτες που τον γνώρισαν πραγματικά. Οπως θυμάται η παραγωγός Ντόρα Ρίζου, η οποία συνεργάστηκε μαζί του στη δισκογραφική εταιρεία Columbia, ο Μούτσης αγαπούσε πολύ τη μητέρα του, και όταν εκείνη έφυγε από τη ζωή «έκανε σαν το λιοντάρι στο κλουβί, βηματίζοντας ασταμάτητα πάνω-κάτω». Ηταν πάντοτε κομψός. Ηταν ωραίος.
Ο Δήμος Μούτσης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1938, και άρχισε να σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών από τα επτά του χρόνια. Στα 20 ολοκλήρωσε τις μουσικές του σπουδές κερδίζοντας και το πρώτο βραβείο ως σολίστ στο βιολί. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 γνώρισε τον Νίκο Γκάτσο και τον Μάνο Χατζιδάκι, σε ένα καφέ – ζαχαροπλαστείο που υπήρξε παλιό στέκι καλλιτεχνών. Μπήκε στη δικογραφία το 1967. Επαιζε πιάνο, εξαιρετική φυσαρμόνικα και τραγουδούσε με έναν πολύ προσωπικό τρόπο.
«Ηταν ο κατεξοχήν έντεχνος Ελληνας συνθέτης», σχολιάζει η κ. Ρίζου. Δεκαέξι χρόνια μετά την πρώτη δισκογραφική παρουσία του, και έπειτα από εννέα ολοκληρωμένους δίσκους με επιτυχίες, πάμπολλες συναυλίες και αρκετά «σκόρπια» τραγούδια, τον Ιούνιο του 1981 κυκλοφόρησε από τη Lyra το «Φράγμα», δίσκος-ορόσημο για την εποχή, με το τραγούδι «Δε λες κουβέντα» – μια σύγχρονη μελέτη στο ζεϊμπέκικο που ερμήνευσε η Σωτηρία Μπέλλου μαζί με τον ίδιο στο ρεφρέν σε στίχους του Κώστα Τριπολίτη. Στο υπερ-πολιτικοποιημένο πνεύμα των αρχών της δεκαετίας του ’80 μελοποίησε τους σαρκαστικούς στίχους του για τη μεσαία τάξη με το «για όλα φταίνε οι γκόμενες», που σήμερα ίσως απαγορεύονταν για λόγους πολιτικής ορθότητας. Η εκδημία του βάζει μία ακόμη τελεία σε μια σημαντικότατη, πλούσια περίοδο της ελληνικής μουσικής παραγωγής.
Μανώλης Μητσιάς
Ηθελε να πάει το ελληνικό τραγούδι σε άλλους δρόμους
Ο Δήμος Μούτσης ήταν ο συνθέτης που με ανακάλυψε. Το ήμισυ του παντός της δικής μου πορείας στο τραγούδι ήταν το περίφημο «Στην Ελευσίνα μια φορά», που μου έδωσε εκείνος. Από την αρχή της δεκαετίας του 1970 δουλέψαμε μαζί χειμώνα-καλοκαίρι, και νιώθω πολύ τυχερός που εκείνος μου έμαθε τι σημαίνει τραγούδι.
Υπήρξε άριστος συνθέτης και παράλληλα εξαιρετικός μουσικός, αριστούχος του Ωδείου. Οι συνεργασίες του με τον Νίκο Γκάτσο και στην πορεία η απόφαση να μελοποιήσει επίσης τους δικούς του στίχους, η τόλμη του να δοκιμαστεί σε διαφορετικά μουσικά είδη, από το λαϊκό έως τις ηλεκτρονικές μπαλάντες, αποδεικνύουν την ικανότητα για πειραματισμούς και την αυθεντικότητα του ταλέντου του. Το 1975 κυκλοφόρησε την «Τετραλογία», έναν πρωτοποριακό κύκλο μελοποιημένης ποίησης βασισμένο σε ποιήματα των Καβάφη, Καρυωτάκη, Σεφέρη και Ρίτσου, που ερμηνεύσαμε με τον Χρήστο Λεττονό και με την πρωτοεμφανιζόμενη τότε Αλκηστι Πρωτοψάλτη. Ο Δήμος ήθελε να πάει το ελληνικό τραγούδι σε άλλους δρόμους και η αλήθεια είναι πως κάνοντας το «Φράγμα» μάς ξεκαθάρισε ότι δεν θα γυρνούσε πλέον πίσω.
Τα πιο αγαπημένα μου τραγούδια από αυτά που έγραψε ο Μούτσης και τραγούδησα; Το «Αυτά τα χέρια» σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, το «Κι αν ο αγέρας φυσά» και το «Πες το με ένα γιουκαλίλι», μελοποιημένη ποίηση του Γιώργου Σεφέρη.
Αλκηστις Πρωτοψάλτη
Ηταν ο συνθέτης που με «βάφτισε»
Ο Δήμος Μούτσης ήταν ο πρώτος μου συνθέτης. Μαζί του έκανα την πρώτη μου συναυλία –θυμάμαι ήταν στο Παλαί ντε Σπορ– και χάρη σε αυτόν έκανα την πρώτη μου δισκογραφική εμφάνιση, στην «Τετραλογία», στην οποία περιέχονται τραγούδια βασισμένα σε ποιήματα των Καβάφη, Σεφέρη, Ρίτσου και Καρυωτάκη. Τότε τραγούδησα το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»· ήταν 1975.
Στην πραγματικότητα, αυτός με ανακάλυψε και χάρη σε εκείνον υπέγραψα το πρώτo μου συμβόλαιο, τότε στην Columbia. Για την ακρίβεια, το υπέγραψε η μητέρα μου επειδή εγώ ήμουν ανήλικη και είχε χίλιους δισταγμούς για το επαγγελματικό μου μέλλον. Αλλες εποχές…
Για να με ακούσει, ο Μούτσης ζήτησε να πω το «Κι αν φταίει κανείς» από τον δίσκο «Αγιος Φεβρουάριος», που ερμήνευε η Πετρή Σαλπέα. Εκτοτε ήμουν το νέο του ταλέντο. Το μόνο πρόβλημα που είχαμε ώστε να αρχίσει η καριέρα μου, ήταν το επώνυμό μου: «Αττικιουζέλ». Μου ζήτησε να σκεφτώ μερικά άλλα επώνυμα που θα ταίριαζαν με την προσωπικότητά μου και τα όνειρά μου για το τραγούδι. Υστερα από πολλές ιδέες, του πρότεινα το «Πρωτοψάλτη». Ενθουσιάστηκε, επειδή τόσο εκείνος όσο κι εγώ αγαπούσαμε τη βυζαντινή μουσική. Ετσι γεννήθηκε η Αλκηστις Πρωτοψάλτη.
Δουλέψαμε πολύ μαζί έκτοτε, έγραψε υπέροχα τραγούδια, κάναμε εξαιρετικά ντουέτα. Αλλά ο δίσκος που έχω «λιώσει» –ευτυχώς προνόησα να κρατήσω τα βινύλια– είναι ο «Αγιος Φεβρουάριος».
