Ακόμη και ο Γαλαξίας οφείλει τη δημιουργία του στο γυναικείο στήθος. Ο Τιντορέτο και ο Ρούμπενς, αντλώντας από τον αρχαίο μύθο που ήθελε τον Δία να τοποθετεί τον γιο του Ηρακλή στο στήθος της Ηρας για να τον θηλάσει ώστε να γίνει αθάνατος, απέδωσαν ζωγραφικά τη στιγμή που η θεά δυσανασχετεί. Ξυπνώντας η Ηρα και βλέποντας πως το μωρό που βυζαίνει δεν είναι δικό της αλλά της θνητής Αλκμήνης, τραβά τον μαστό της με δύναμη και ένας πίδακας γάλακτος αναβλύζει ορμητικά στον ουρανό. Ο κόσμος γεννιέται και κινείται γοργά από τη μυθολογία στην προϊστορία και από εκεί στην κλασική αρχαιότητα και στους νεότερους χρόνους.
Τα σχηματοποιημένα μικρά στήθη των κυκλαδικών ειδωλίων που συνδέονται με τη γονιμότητα, οι ξέστηθες ιέρειες της μινωικής Κρήτης, οι αιμοχαρείς Αμαζόνες, η θεά Ισις της Αιγύπτου που τα στήθη της υπόσχονταν την αθανασία και η Αφροδίτη της Κνίδου του Πραξιτέλους δίνουν, καθώς ο κόσμος προχωράει, τη σκυτάλη στις Βενετσιάνες εταίρες του 16ου αιώνα, στο πληθωρικό μπούστο των γυναικών της κατώτερης τάξης της γαλλικής Αναγέννησης, αλλά και στην ανδρόγυνη φιγούρα της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ στην ελισαβετιανή Αγγλία.
Και από εκεί το ταξίδι βέβαια είναι πολύ μακρύ. Από τα κορίτσια με το στήθος «σανίδα» όπως επέτασσε η μόδα στον Μεσοπόλεμο και τις φροϊδικές θεωρίες για τη σύνδεση του ανθρώπου με το στήθος, μέχρι τα pin-up girls της δεκαετίας του ’40 και τον μύθο για το κάψιμο των σουτιέν το 1968, οι συζητήσεις για τον γυναικείο κόρφο καλά κρατούν.
Γιατί ακόμη διχάζει η θέα ενός γυναικείου στήθους; Γιατί αισθανόμαστε αμηχανία όταν βλέπουμε γυναίκα να θηλάζει;
Πριν από λίγες ημέρες η κριτικός μόδας Βανέσα Φρίντμαν των New York Times ξεκίνησε το άρθρο της για το ντεφιλέ του οίκου Yves Saint Laurent λέγοντας «Αρκετά με τα βυζιά». Καθώς επιτίθεται στον καλλιτεχνικό διευθυντή του οίκου, Αντονι Βακαρέλο, σχολιάζοντας πως δεν μπορεί ένα λεπτό καλσόν να λειτουργεί σαν φόρεμα και αυτό να είναι η βάση της συλλογής, μιλάει για τη συνεχή αντικειμενικοποίηση του γυναικείου στήθους, παρά τις επιταγές της εποχής που προστάζουν διαφορετικά. Προκύπτει λοιπόν ξανά αυτό το θέμα τού αν το γυναικείο στήθος πρέπει να παραμένει «κρυφό», ιδιωτικό ή αν μπορεί να εκτίθεται δημόσια.
«Σε ποιον ανήκει;»
Το 2006, στην πραγματεία «Η ιστορία του γυναικείου στήθους» (εκδόσεις Αγρα) που υπέγραφε, η Mέριλιν Γιάλομ έκανε μια καίρια ερώτηση: Σε ποιον ανήκει το στήθος; Ανήκει στο παιδί που θηλάζει, στον άνδρα ή στη γυναίκα που το θωπεύει; Στον καλλιτέχνη που αναπαριστά τη θηλυκή μορφή, στη βιομηχανία μόδας; Στη θρησκεία, στην ηθική; Μήπως στην πολιτική; Στην ιατρική ή στην πορνογραφία; Ανήκει τελικά στις γυναίκες; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δείχνει πώς προσπάθησαν διάφοροι θεσμοί αλλά και άνδρες ιστορικά να σφετεριστούν τα γυναικεία στήθη, υποστηρίζει η συγγραφέας. Γιατί, φυσικά, αυτή η κουβέντα αφορά μόνο τις γυναίκες και όχι το ανδρικό στέρνο που διαχρονικά συνδέεται με ιστορίες ρώμης και σεξαπίλ.
Πάνω σε αυτό το ερώτημα και σε αυτή τη διάκριση ανάμεσα στα γυναικεία και ανδρικά στήθη πρέπει να δομήθηκε και η έκθεση «Darker, Lighter, Puffy, Flat» στο Kunsthalle της Βιέννης. «Γιατί ακόμη προκαλεί και διχάζει η θέα ενός γυναικείου στήθους;» αναρωτιέται η επιμελήτρια της έκθεσης Λόρα Αμαν (Laura Amann). Πώς γίνεται ένα τέτοιο ζήτημα να βγαίνει μπροστά και να «κλέβει» λεπτά από τα δελτία ειδήσεων όταν ο πλανήτης απειλείται με οικολογική καταστροφή και υπάρχουν παντού ανθρωπιστικές κρίσεις;
Πώς είναι δυνατόν μια γυναικεία θηλή να αναστατώνει αλγορίθμους και να απασχολεί τα δικαστήρια; Με παλιότερα έργα αλλά και νέες αναθέσεις μάς κάνει να σκεφτούμε απλά: γιατί οι άνδρες μπορούν ανά πάσα στιγμή να βγάλουν τις μπλούζες τους ενώ οι γυναίκες είναι ακόμη υποχρεωμένες να ιδρώνουν; Γιατί ακόμη πέφτουμε σε αντιφάσεις με το γυναικείο στήθος; Δεχόμαστε ότι η σχέση της μητέρας με το βρέφος είναι ιερή και η σημασία του θηλασμού σημαντική όχι μόνο για τη σωματική αλλά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξή του, ωστόσο, όταν βλέπουμε μια γυναίκα να θηλάζει δημόσια, ακόμη θα αισθανθούμε αμηχανία. Συχνά, δε, τα πιο επικριτικά σχόλια θα προέλθουν από γυναίκες. Απόδειξη ότι το στήθος δεν μας ανήκει, απολογούμαστε κάθε φορά!
Η επιμελήτρια απορεί στο εισαγωγικό της κείμενο στον κατάλογο της έκθεσης πώς γίνεται στη Βιέννη, σε μια πόλη που είναι πιο κοντά από κάθε άλλη «σε μια σοσιαλιστική ουτοπία» με πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο, προσιτή στέγαση, σύστημα υγείας για όλους και πρόσβαση στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι ρατσιστικές, σεξιστικές και στερεότυπες αφηγήσεις γύρω από την έννοια του φύλου και της οικογένειας να μην έχουν καταρριφθεί.
Πολιτική, μάρκετινγκ και αισθητική με… βαθύ ντεκολτέ
Η έκθεση εξετάζει το βλέμμα της τέχνης πάνω στο στήθος αλλά και τη σεξουαλικοποίησή του, με έργα όπως το «Τhe Boob Dance» της Τρούλι Χαλ (Trulee Hall) που σατιρίζει την εμμονή της κοινωνίας για το μεγάλο στήθος αλλά και το αστείο έργο της Γαλλίδας, βραβευμένης το 2013 με Turner, Λορ Προυβόστ. Η έκθεση προωθείται με έναν πίνακα από τη σειρά Τhe Hidden Paintings Grandma Improved που τιτλοφορείται «Looking at you looking at me». Η γιαγιά της Προυβόστ ανακάλυψε κάποιους πίνακες του συζύγου της που κρατούσε κρυφούς και που απεικόνιζαν γυναικεία στήθη αλλά και γεννητικά όργανα. Η γιαγιά αποφάσισε να επέμβει και πρόσθεσε κείμενο πάνω στα έργα, αλλάζοντας τελείως τον συμβολισμό και τη σημασία τους. Το στήθος δεν είναι πλέον αντικείμενο σεξουαλικού πόθου, δεν λογοκρίνεται ούτε περιορίζεται.
Η έκθεση δημιουργεί χώρο και για το γήρας και την ομορφιά μέσα από τα έργα της Μαρίας Λάσνιγκ αλλά και τις queer και φεμινιστικές προσεγγίσεις πάνω στο ερωτικό στήθος και πώς αυτές έχουν διαμορφώσει την πολιτική ατζέντα και την κοινωνική συνείδηση.
Ανατρέχει, επίσης, στην ιεροποίηση του στήθους από την αρχαιότητα. Είναι εξαιρετικό το «Μilky Way», το ζωγραφικό έργο της Λουτσία Ντοβικάκοβα (Lucia Dovicakova) που απεικονίζει τρεις λευκές γυναίκες να εκτοξεύουν άσκοπα γάλα στο ταβάνι ενός σαλονιού – σαφής υπαινιγμός στον αρχαίο μύθο δημιουργίας του κόσμου και φτάνει μέχρι τη μορφή της Παναγίας και της Μαρίας Μαγδαληνής.
Η εκθεσιακή αφήγηση φιλοξενεί επίσης έργα που ερευνούν την πολιτικοποίηση του γυναικείου μπούστου από τη Γαλλική Επανάσταση με την ξέστηθη Δημοκρατία μέχρι τη ναζί προπαγάνδα που έδειχνε γυναίκες με «φορτωμένα» στήθη να ταΐζουν μικρά, ξανθά αγόρια. Μιλάει για τα κορίτσια με τα «άφθονα προσόντα» που εμφανίζονταν στα ρύγχη αεροπλάνων των Ηνωμένων Πολιτειών δίνοντας κουράγιο στους στρατιώτες στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και για την εκμετάλλευση του στήθους από το μάρκετινγκ. Το γυναικείο στήθος με στηθόδεσμο ή χωρίς, με κορσέδες ή αποκαλυπτικά κομπινεζόν, πρωταγωνιστεί εδώ και δεκαετίες σε διαφημίσεις για αυτοκίνητα, αρώματα, σε εξώφυλλα περιοδικών, στην προώθηση ταινιών. Βλέποντας τα έργα αναρωτιέσαι: Πώς καλύφθηκε αυτή η απόσταση από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 και τη δαιμονοποίηση του σουτιέν στην κυριαρχία του Wonderbra στα μέσα του 1990; Σήμερα, τι ισχύει; Υπάρχει χώρος για όλα;
Σημάδια
Η έκθεση μιλάει και για το πάσχον στήθος και τα σημάδια της μαστεκτομής που πρέπει πάντα να παραμένουν προστατευμένα από το δημόσιο βλέμμα και φυσικά για την κοινωνική πίεση που δέχονται οι καρκινοπαθείς να προχωρήσουν σε διορθωτικές επεμβάσεις. Από τα πιο δυνατά έργα σε αυτήν την ενότητα είναι το βίντεο της Ουγγαρέζας Αντρέα Εύα Γκιόρι (Andrea Éva Győri) «Talking to breasts» λίγο πριν υποβληθεί σε διπλή μαστεκτομή.
Η έκθεση, φυσικά, αναφέρεται και στο ανδρικό στήθος και τη λογοκρισία που αυτό δέχθηκε, για την αισθητική που επέβαλε το bodybuilding αλλά και για το πώς βοήθησε η συζήτηση γύρω από τους ρόλους και τα φύλα να δούμε διαφορετικά το ανδρικό στέρνο. Το έργο του Ανταμ Ρζπέκι με έναν άνδρα να έχει φέρει στο ύψος του στήθους ένα βρέφος κλονίζει την κυρίαρχη εικονογραφία γύρω από τη γονεϊκή στοργή, όπως και το έργο της Κουβανής Μισλέιντις Καστίγιο Πεδρόζο που δείχνει μια γυναίκα bodybuilder με εξογκωμένους μυς και γυ-μνασμένο θώρακα να θηλάζει.
Εως τις 14 Απριλίου, http://www.kunsthallewien.at.