«Ενα αισθητικό και αισθαντικό σημειωματάριο, ένα ημερολόγιο, αυτό είναι η έκθεση», λέει ο επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Η συζήτησή μας ξεκίνησε από τη δημοσιογραφική παρουσίαση της έκθεσης «Νίκος Αλεξίου. Η συλλογή» στο Μουσείο Μπενάκη, την επιμέλεια της οποίας έχει από κοινού με την υπεύθυνη του Tμήματος Zωγραφικής, Xαρακτικών και Σχεδίων του μουσείου Πολύνα Κοσμαδάκη.
Εκεί και οι δύο επιμελητές μίλησαν τόσο για την έννοια «συλλογή» ως ενιαίο καλλιτεχνικό σώμα όσο και για τη συγκεκριμένη δωρεά που το 2010, λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή ο Αλεξίου (1960-2011), προσέφερε στο μουσείο. Περιλαμβάνει έργα σύγχρονης τέχνης που συνέλεξε με προσήλωση και επιμονή παράλληλα με το καλλιτεχνικό του έργο. «Ο Νίκος λειτουργούσε ως συναξαριστής», σχολιάζει ο κ. Τζιρτζιλάκης, φίλος του καλλιτέχνη που επισκέφτηκε πολλές φορές το σπίτι του. Εκεί, σωρευμένα, τα δικά του έργα και αυτά της συλλογής συγκατοικούσαν.
Η εμπειρία του επισκέπτη μέσα στην έκθεση αποσαφηνίζει την εργασία των επιμελητών και το αποτέλεσμα. Η συλλογή μπορεί να κατανοηθεί ως ένα ακόμα «έργο» το οποίο ο Αλεξίου αναδιέτασσε συνεχώς πολλαπλασιάζοντας συνάψεις και αφηγήσεις. Η ιδιαιτερότητα έγκειται στον τρόπο που το κάθε ένα έργο διατηρεί την αυτονομία και τον ρυθμό του, αλληλοεπιδρώντας με τα υπόλοιπα αλλά και με το ίδιο το έργο του καλλιτέχνη-συλλέκτη. Πρόκειται για μια ιδιότυπη ενότητα που περιλαμβάνει τη δουλειά Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών – ορισμένοι από τους οποίους έγιναν στην πορεία γνωστοί, ενώ άλλοι έμειναν αφανείς.
Τι θα δει το κοινό σε μια πρώτη ανάγνωση της συγκεκριμένης έκθεσης; Μια σύνοψη της σύγχρονης τέχνης στο πέρασμα προς τον 21ο αιώνα. Τι θα διαισθανθεί αν πάψει να αγωνιά για τις λεζάντες των δημιουργών; Κατ’ αρχάς την κοσμοθεωρία του Αλεξίου που ως σιωπηλός αρχειοθέτης μιλάει μέσα από τις επιλογές του. «Τα αρπάζω αυτά τα έργα», έλεγε ο ίδιος, τα οποία «συνήθως αποτελούν τη στάμπα του καλλιτέχνη, είναι αυτά που καθορίζουν όλη τη μετέπειτα πορεία του. Τα έργα μένουν σαν ύλη, σαν μνήμη. Είναι μαγικός ο τρόπος που γίνεται αυτό, αλλά ταυτόχρονα έχει μια μαθηματική ακρίβεια».
Στην επιλογή των έργων συνέβαλε ο τρόπος που ο Αλεξίου συγκρότησε τη συλλογή του. «Η πρώτη συνειδητή αγορά ήταν ένα μικρό έργο της Μέρι Ρέντμοντ σε μια έκθεση στην γκαλερί της Els Hanappe το 2001. Γύρω του άρχισαν να χτίζονται σχέσεις. Μια σειριακή δομή», όπως είχε αναφέρει ο κ. Τζιρτζιλάκης στον κατάλογο έκθεσης του Αλεξίου στον Πύργο Μπαζαίου (Νάξος 2009) και ο καλλιτέχνης το θεωρούσε απόλυτα σωστό.
Ακολουθώντας τον πολύ ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικό σχεδιασμό που παραπέμπει σε σειριακή δομή ανακαλύπτουμε μικρές εικαστικές ενότητες με κοινές αναφορές –Τελετουργικά, Ιστοί, Σώμα, Κοσμολογίες, Τόποι– σε ένα ανοιχτό σύστημα αρχειοθέτησης. Τις σκληρές γραμμές των ντέξιον «μαλακώνουν» τα κομμάτια μαύρης μοκέτας που δημιουργούν την αίσθηση σπιτικής θαλπωρής, θυμίζουν τους ασφάλτινους δρόμους της πόλης· ο Αλεξίου έλεγε ότι «η συλλογή μου είναι μια βόλτα στην πόλη» και προσωπικά με παρέπεμψαν σε αυτοσχέδιους βουδιστικούς «βωμούς» ή τα δικά μας εικονοστάσια, σημεία όπου η πνευματικότητα συναντά την καθημερινότητα και η απώλεια την ελπίδα.
«Νίκος Αλεξίου. Η συλλογή», Μουσείο Μπενάκη/ Πειραιώς 138, από 14 Μαρτίου έως 26 Μαΐου.