Μες στο 2015, δύο γεγονότα, ώς τώρα, επανέρχονται συνεχώς στο μυαλό μου. Το πρώτο, η έκθεση ζωγραφικής του Νίκου Δραγούμη (1874-1933) στο Μέγαρο Εϋνάρδου του ΜΙΕΤ, καρπός πολύχρονης και εντατικής έρευνας του Νίκου Παΐσιου, ώστε να συγκεντρώσει τα διάσπαρτα έργα του σπουδαίου ζωγράφου, κείμενα για τη ζωή του, αναμνήσεις των οικείων του. Το δεύτερο, η έκδοση ποιημάτων «Mass/Age vs Body/Work» του Massimo Gentile (εκδ. Αγρα), που αποτελεί μία συγκινητική κατάθεση του Γιάννη Ζέρβα, που ο ίδιος συνέθεσε τη συλλογή, μετά τον θάνατο του ποιητή, από σπαράγματα της προσωπικής τους αλληλογραφίας. Ο Νίκος Παΐσιος και ο Γιάννης Ζέρβας έσωσαν από τη λήθη δύο σπουδαίους καλλιτέχνες με ένα κοινό χαρακτηριστικό: την απώλεια της ψυχικής τους υγείας, που δεν τους επέτρεψε να ολοκληρώσουν το ίδιο τους το έργο.
Μάλιστα, εξαιτίας της ασθένειάς του, ο Νίκος Δραγούμης είχε κάψει πολλά έργα του, ενώ ποτέ δεν πούλησε κανένα από αυτά διότι δεν πίστευε στην εμπορικότητα της τέχνης. Στους δύο αυτούς εργώδεις ανθρώπους χρωστάμε τη συγκινητική υπόδειξη της ανάγκης για μνήμη ― ή για μη-λήθη. Οι δύο αυτές πράξεις αποτελούν μία τρανή απόδειξη ότι η παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι απλώς μία γνωριμία με σπουδαία έργα που τυγχάνουν προβολής, αλλά αποτελούν αποκύημα της απόπειρας να διασωθεί αυτό που, δικαίως ή αδίκως, αξίζει να σωθεί. Και ακόμη παραπέρα: ο Νίκος Παΐσιος και ο Γιάννης Ζέρβας αποτελούν κάποιους οδοδείκτες για το πόσο κρίσιμη είναι η διάσωση έργων του πολιτισμού, σ’ έναν κόσμο που σφυροκοπείται από μαζική πληροφορία, μην προλαβαίνοντας να τη μετουσιώσει σε γνώση, αλλά και από τη μανία καταστροφής (βλ. ISIS). Και ασφαλώς, τα γεγονότα αυτά, αφ’ εαυτών, αποτελούν μνήμη της μνήμης· μία ζωντανή υπενθύμιση ότι το παρόν σώζεται ως μνήμη, για τα χρόνια που έρχονται, με τον προσωπικό ―μακάρι και συλλογικό― κόπο διατήρησης μιας κάποιας παρακαταθήκης για το αύριο, σ’ ένα σήμερα που μαζικοποιείται στο καζάνι του εύκολου «δεν βαριέσαι, ας πάει κι αυτό». Η μνήμη σώζεται από εκείνους που δεν βαριούνται.