«Η τάξη χτίζει τον γεωμετρικό χώρο, που γίνεται φανταστικός και η ύλη γίνεται μη παραστατική. Ετσι η επιφάνεια αρχίζει να γεμίζει με μια χειρονομιακή γραφή, από μια αυθόρμητη επιθυμία μου να περάσω την ατίθαση και προγραμματισμένη εξέλιξη της φύσης. Αρχίζω από την αυθόρμητη σχεδίαση, σκέψη, χρώμα, καταγραφή και μετά στήνω τη γεωμετρική δομή αλλά μέχρι να τελειώσει το έργο μπορεί και να την έχω σπάσει. Δέχομαι το τυχαίο αλλά και το καθοδηγώ συγχρόνως», έλεγε η Οπυ Ζούνη (1941-2008) μιλώντας για τη δουλειά της αλλά και για τη σειρά έργων της «Τάξη στο Χάος» απ’ όπου εμπνέεται και ο τίτλος της πρώτης αναδρομικής έκθεσης για τη διεθνούς φήμης Eλληνίδα καλλιτέχνιδα, που διοργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη.
Γεννημένη στο Κάιρο της Αιγύπτου, η Καλλιόπη Σπαράκη, όπως ήταν το οικογενειακό της όνομα, μεγάλωσε σε ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον. Σε μικρή ηλικία έχασε τους γονείς της και την ανατροφή της αναλαμβάνει ο διακεκριμένος αιγυπτιολόγος Γιώργος Μιχαηλίδης. Ο θείος της, ο Πέτρος Μάναλης, τη «βάπτισε» ανεπίσημα Οπυ και μεγαλώνοντας απέκτησε γαλλική εκπαίδευση, γοητεύτηκε από την αρχαία ελληνική και αιγυπτιακή τέχνη, πήρε μαθήματα ζωγραφικής, διάβαζε βιβλία και περιοδικά τέχνης, ενώ βίωσε ψυχοφθόρες δικαστικές διαμάχες για την κληρονομιά του επιφανούς παππού της. Η αγάπη της για την τέχνη συμβαδίζει με τον θαυμασμό της για τη γεωμετρία και μέχρι να κλείσει τα 21 της χρόνια –ώστε να μπορεί νόμιμα να φύγει από το Κάιρο– είχε σπουδάσει μαθηματικά και φιλοσοφία. «Είχε μια “λαίμαργη ματιά”, την καθοδηγούσε το πάθος του βλέμματος», σημειώνει ο σύζυγός της Αλέκος Ζούνης, ο οποίος έστησε μαζί της δεκάδες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις.
Το αφιέρωμα του Μουσείου Μπενάκη περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά δείγματα της 50χρονης δημιουργικής πορείας της Ζούνη από τα πρώιμα έργα της στο Κάιρο με σχέδια από μελάνι, το πέρασμά της σε πλάκες φελλού και τελικά στη σπουδή της πάνω στην αισθητική της γεωμετρίας. «Στο έργο της η τέχνη και η επιστήμη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Η επιστήμη σημαίνει την έρευνα της πραγματικότητας, ενώ η τέχνη την έκφραση της ομορφιάς», τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Ελένη Αθανασίου. Στα έργα της έκθεσης γίνονται εμφανείς οι αναζητήσεις της και η μελέτη της για το πρόβλημα της προοπτικής και της ψευδαίσθησης, το κενό και το άπειρο, το φως και τη σκιά, το χρώμα, τους συνδυασμούς και τις τονικότητες, οι αναφορές στον «Μυστικό Δείπνο» του Ντα Βίντσι και στη «Σχολή των Αθηνών» του Ραφαήλ, στα τρίγωνα του Πλάτωνα και τη χρυσή τομή, στα οκτάγωνα και τις πυραμίδες, αλλά και τη «συνύπαρξη» της αυστηρής γεωμετρικής φόρμας με τον εξπρεσιονισμό, όπως της λογικής με το συναίσθημα.
Η έκθεση είναι χωρισμένη σε δέκα ενότητες και ξεκινάει με μια μεγάλη χρονογραμμή με τους σημαντικότερους σταθμούς της πορείας της, η οποία συναντάται και στην καλαίσθητη έκδοση που συνοδεύει το αφιέρωμα του μουσείου. Εκτός από τους πίνακες στην έκθεση παρουσιάζονται εικαστικές εγκαταστάσεις της Οπυς Ζούνη, βίντεο και συνεντεύξεις, ενώ ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να διαβεί, κυριολεκτικά και μεταφορικά, την «πύλη» προς το χρωματικά πληθωρικό αλλά σχεδιαστικά μινιμαλιστικό σύμπαν της καλλιτέχνιδος. Στην τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται έργα του 2008, τη χρονιά που έχασε τη μάχη με την επάρατη νόσο, τα οποία διακρίνονται από μια έντονη ζωγραφικότητα στους φανταστικούς της χώρους όπου συνδύαζε τη γεωμετρική τάξη με τη χρωματική «αταξία». Οπως έλεγε: «Πολλές φορές αναρωτιέμαι και αναζητώ πού έχω δει αυτούς τους χώρους; Μήπως αναδύονται από τα όνειρα που είχα;».
Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Εως τις 26/2/2017.