Η μεγάλη έκθεση με 70 έργα του Κωνσταντίνου Βολανάκη που εγκαινιάζεται στις 7 Φεβρουαρίου στο Ιδρυμα Θεοχαράκη επαναφέρει το βλέμμα στη μεγάλη ζωγραφική του 19ου αιώνα. Ερχεται ως ένα μεγάλο ωστικό κύμα ρώμης και κάλλους και ταυτόχρονα ως μια υπόμνηση αλλά και μια παραίνεση: η εκ νέα θεώρηση του ιδρυτικού παρελθόντος της νέας Ελλάδας είναι μια ζώσα διαδικασία.
Η έκθεση «Κωνσταντίνος Βολανάκης: ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας», σε επιμέλεια Τάκη Μαυρωτά, έχει το αντικειμενικό πλεονέκτημα ότι συγκεντρώνει σπουδαία έργα του καλλιτέχνη από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές σε μια συναρπαστική και σπάνια συνύπαρξη. «Εχουμε συγκεντρώσει έργα του Βολανάκη από την Εθνική Πινακοθήκη, την Εθνική Τράπεζα, την Alpha Bank, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, την Πινακοθήκη Αβέρωφ, το Ιδρυμα Ωνάση, τη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και από πολλούς ακόμη φορείς», λέει ο Τάκης Μαυρωτάς που επισημαίνει και τα έργα με προέλευση μεγάλες ιδιωτικές συλλογές όπως του κ. Πάνου Λασκαρίδη του Ιδρύματος Λασκαρίδη, του κ. Ευάγγελου Αγγελάκου, της κ. Μαριάννας Λάτση και πολλών ακόμη.
Εξέχουσα θέση έχει η «Ναυμαχία της Σαλαμίνας» που ανήκει στο Αρχηγείο Ναυτικού και κατά παράδοση κοσμεί το πρωθυπουργικό γραφείο (ο Βολανάκης είχε παρουσιάσει το έργο αυτό στα Ανάκτορα το 1883). «Ο σπουδαίος αυτός πίνακας τεκμηριώθηκε από τον καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μανόλη Βλάχο, που απέδειξε το 1974 με τη διδακτορική του διατριβή ότι πρόκειται για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και όχι για τη Ναυμαχία του Ακτίου, όπως λανθασμένα είχε θεωρηθεί», γράφει στον κατάλογο ο Τάκης Μαυρωτάς. Ο Μανόλης Βλάχος, κατεξοχήν μελετητής του Κωνσταντίνου Βολανάκη και ερευνητής του υποβάθρου αλλά και των συνιστωσών της ελληνικής τέχνης του 19ου αιώνα, υπογράφει ένα νέο, μεγάλο κείμενο για τον κατάλογο της έκθεσης, πλέον του ογκώδους τόμου για τον Βολανάκη που πρόσφατα εξέδωσε με τις εκδόσεις Peak.
Ο Βολανάκης, όπως επισημαίνει ο Τάκης Μαυρωτάς, δεν ασχολήθηκε καθόλου με την προσωπογραφία ούτε με την ηθογραφία, αλλά αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στη θαλασσογραφία. Από την αγάπη του στη θάλασσα και στη ναυσιπλοΐα, ο Κωνσταντίνος Βολανάκης απέδωσε όλες τις εκδοχές της γαλήνης και της νηνεμίας με ειδυλλιακές αποβάθρες και ήρεμες παραλίες αλλά και όλες τις εκδοχές της έντασης και της σύγκρουσης, με ιστορικές ναυμαχίες και γεμάτες ένταση τρικυμίες. Γεννημένος στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1837, ο Βολανάκης ακολούθησε τον δρόμο του ελληνικού εξαστισμού. Με πρώτες σπουδές στην Ερμούπολη, πήρε μετά τον δρόμο για την Τεργέστη, κοιτίδα ελληνικού στοιχείου, και μετά για το Μόναχο εκβάλλοντας στη μητρόπολη των τεχνών.
Η πολυετής διαμονή του στη Γερμανία τον διαμορφώνει ως καλλιτέχνη και τον εκθέτει σε μια βεντάλια επιρροών από την ολλανδική σχολή που κατά κανόνα αποτελούσε δεξαμενή έμπνευσης για τους θαλασσογράφους του 19ου αιώνα ώς τον γερμανικό ρομαντισμό με τα έργα του Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ και τον γαλλικό 19ο αιώνα με τα έργα του Κλοντ Λορέν και του Γκιστάβ Κουρμπέ. Ο Βολανάκης, με την απαράμιλλη ικανότητά του δημιουργεί έργα υψηλής έντασης και γεννά τον ελληνικό βραχίονα της δυτικής θαλασσογραφίας. «Ας μην ξεχνάμε», λέει ο Τάκης Μαυρωτάς, «ότι ο Βολανάκης ήταν και δάσκαλος και ότι εκτός από τις επιρροές που δέχθηκε, επέδρασε και ο ίδιος στην αμέσως επόμενη γενιά Ελλήνων ζωγράφων όπως στον Μιχάλη Οικονόμου, στον Νικόλαο Οθωναίο ή στον Βασίλη Χατζή».
Ο Βολανάκης ήταν ο ίδιος μια εμβληματική και τραγική μορφή. Η απόφασή του να επιστρέψει στην Ελλάδα το 1883, παρά την αντίθετη γνώμη που είχε ο κουμπάρος του Νικόλαος Γύζης, είχε δυσμενή επίπτωση στην ποιότητα της ζωής του και επηρέασε συχνά δυσμενώς ακόμη και την τέχνη του. Η κατάσταση υγείας της συζύγου του, οι οικονομικές δυσκολίες, το στενό περιβάλλον, τον οδήγησαν σε απόπειρα αυτοκτονίας. Παρ’ όλα αυτά, ο Κωνσταντίνος Βολανάκης έμεινε στη συνείδηση όλων ως ένας ζωγράφος που εξέφρασε την ομορφιά και την πίστη στη ζωή όσο λίγοι δημιουργοί της εποχής του.