ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Οταν έπεσα στο μελανοδοχείο
εκδ. Πόλις, 2021, σελ. 346
Βιβλίο πνευματικής ενηλικίωσης και λεπτομερής χαρτογράφηση ενός εσωτερικού κόσμου που γίνεται δημόσιος, είναι το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Νίκου Μπακουνάκη «Οταν έπεσα στο μελανοδοχείο». Αντλώντας από τα σημειωματάρια και τα ημερολόγιά του, ενεργοποιώντας μνήμες και οργανώνοντας μια πληθώρα αναφορών και βιωμάτων, ο Νίκος Μπακουνάκης μας προσφέρει ένα απόσταγμα κατανόησης της ζωής ως μια προσωπική – συλλογική διαδρομή αέναης μαθητείας.
Ο κόσμος του Νίκου Μπακουνάκη είναι πυκνός και η φιλοδοξία αυτού του συγγραφικού εγχειρήματος υψηλή. Επί της ουσίας, ο αναγνώστης εκτίθεται στο πολιτιστικό και κοινωνικό απόσταγμα της ελληνικής κοινωνίας μέσα από ένα συνεχές της γραφής, σε κυματισμούς ιστορικού χρόνου και σε εναλλαγές αυτοβιογραφίας και κοινωνικής τομογραφίας, ώστε η αναγνωστική εμπειρία να εκβάλλει σε ένα σώμα αναμέτρησης και αναστοχασμού. Ενίοτε η γραφή σε παρασύρει σε υψίπεδα βαθιάς απόλαυσης, καθώς ο Νίκος Μπακουνάκης είναι μάστορας του λόγου, ελέγχει το ανεξάντλητο υλικό του και ο τρόπος που επέλεξε να οργανώσει αυτό το υβριδικό βιβλίο είναι τέτοιος ώστε σταδιακά να αγγίζει και να διερευνά όλες τις πτυχές του ελληνικού βίου τις τελευταίες δεκαετίες.
Με αφετηρία την οργάνωση και διεύθυνση του ενθέτου «Βιβλία» στην εφημερίδα «Το Βήμα», με γενέθλιο έτος το 1997, ο Νίκος Μπακουνάκης ανάγει αυτή τη σημαντική κορύφωση της προσωπικής πορείας του στον Τύπο σε υπόδειγμα και μοχλό ακτινογράφησης όλων εκείνων των επιταχύνσεων (αλλά και αναστολών) της ελληνικής κοινωνίας στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα. Χρησιμοποιεί εν ολίγοις το παράδειγμα του ελληνικού Τύπου με θρυαλλίδα το ένθετο «Βιβλία» για να μιλήσει για ένα περιρρέον ήθος, για τις προκλήσεις, τις δυνατότητες, την κρίση και την αναγέννηση του Τύπου, για τους διανοούμενους και τους γραφιάδες, για τον διάλογο της ελληνικής αστικής τάξης με τον δυτικό κανόνα και επί της ουσίας για τις ζυμώσεις των τελευταίων δεκαετιών, για ισχυρές και μισοφωτισμένες προσωπικότητες όπως ήταν ο Χρήστος Λαμπράκης, για την επιδραστικότητα των λεγόμενων λαϊκών περιοδικών όπως ήταν το φαινόμενο «Ρομάντσο» και μέσω αυτών για τη διαπαιδαγώγηση και την έκθεση πλατύτερων κοινωνικών στρωμάτων στα ιδεώδη της κοινωνικής κινητικότητας. Οργανώνει διατομές στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας και ανασυνθέτει έναν αξιακό κανόνα.
Εν πολλοίς ο Νίκος Μπακουνάκης έχει εξυφάνει ένα παλίμψηστο ιδεών για να ανασυντάξει εν μέρει τη δική του ψυχική και διανοητική στάση απέναντι σε όσα εκτέθηκε από τη δεκαετία του ’70 και μετά. Το Παρίσι και το Λονδίνο των ιδεών, η γενέθλια Πάτρα, η Αθήνα της διαρκούς ροής, αναφύονται. Παράλληλα επιχειρεί σε μια μεγαλύτερη ακτίνα κοινωνικής εμβέλειας να ανασυντάξει τις διαδρομές της ελληνικής κοινωνίας και να τις κατανοήσει σε έναν καμβά στον οποίο πλέκονται τα νήματα του ιδιωτικού και του δημόσιου βλέμματος.
Παλαιάς κοπής
Το αποτέλεσμα είναι υπνωτιστικά συναρπαστικό. Ο Νίκος Μπακουνάκης, δημοσιογράφος ενός είδους που έχει πλέον εκλείψει, με θητεία στα ΑΕΙ και με μεγάλο συγγραφικό και πανεπιστημιακό έργο, αλλά πρωτίστως ελεύθερο πνεύμα βαθιάς καλλιέργειας και συγκρότησης με συνθετική και αναλυτική ικανότητα, μας παραδίδει ένα opus magnum μέσα από το οποίο οδηγεί τον αναγνώστη να σταθεί απέναντι σε μια διαρκή ροή: προσώπων, ιδεών, καταστάσεων, ιεραρχιών, προτύπων, επιρροών, τάσεων, αισθητικών επιλογών, πολιτικών επιδράσεων και ισορροπιών που εν πολλοίς ορίζονται από τις συγκρούσεις προσωπικοτήτων και ιδεολογικών αξιολογήσεων.
Το τοπίο που προκύπτει ακολουθεί το ανάγλυφο των μεγάλων κορυφώσεων σε τοπικό και διεθνές επίπεδο στον τομέα των ιδεών. Ο Τύπος, οι εφημερίδες, τα περιοδικά, η μεγάλη ανάπτυξη πριν από το μιλένιουμ, η κρίση ταυτότητας και κοινού και η αναδιοργάνωση τα τελευταία χρόνια, είναι ο μεγάλος καμβάς αλλά όχι το αποκλειστικό θέμα του βιβλίου. Το μείζον αναδύεται από το φαινομενικά έλασσον που είναι ανεπαίσθητοι κραδασμοί στο εποικοδόμημα. Ο Νίκος Μπακουνάκης αφηγείται εκ παραλλήλου τις μετατοπίσεις που συνέβαιναν υπογείως και συχνά αθόρυβα και οι οποίες εξέβαλλαν ενίοτε θεαματικά ως ισχυρές τάσεις, κυρίαρχα ρεύματα και συμβιβαστικές εξισορροπήσεις. Ολα αυτά συγκλίνουν σε ένα κοινωνικό ήθος αλλά και σε ένα πνεύμα εποχής, σε ένα Zeitgeist που μας τυλίγει και μας χωρά όλους. Παράλληλα, όμως, και παρότι ο Νίκος Μπακουνάκης είναι βαθιά ρεαλιστής και άνθρωπος που κοιτάει μπροστά, αιωρείται και μια πικρή γεύση από το άδοξο τέλος της πολύχρονης θητείας του στα «Βιβλία» του «Βήματος», τα οποία υπήρξαν το απόλυτο πνευματικό δημιούργημά του. Με πυρήνα μια σφικτή και ταλαντούχα δημοσιογραφική ομάδα, την αλησμόνητη Μαίρη Παπαγιαννίδου, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τη Λώρη Κέζα και μια πλειάδα συνεργατών (όπως π.χ. του Αναστάση Βιστωνίτη, του Ριχάρδου Σωμερίτη, του Φίλιππου Φιλίππου, της Λίζης Τσιριμώκου, της πρόωρα χαμένης Μάρης Θεοδοσοπούλου, κ.ά.), τα «Βιβλία» υπήρξαν εξόχως επιδραστικά στην αγορά του βιβλίου, στην αναγνωστική εμπειρία, στο πρόταγμα των non-fiction κατηγοριών, στην απελευθέρωση της θεματολογίας, στην καλλιέργεια ενός νέου τρόπου γραφής, στη συνύπαρξη του υψηλού και του ποπ, στην ανάδειξη νέων υπογραφών, στον εντοπισμό των μη προφανών. Τα «Βιβλία» γεννήθηκαν την εποχή της εκδοτικής άνοιξης στη χώρα και εν πολλοίς την ενίσχυσαν, την εξέπεμψαν, την επιτάχυναν, την κατέγραψαν.
Τα «Βιβλία» συνεχίζουν επαξίως με μια λαμπρή νεότερη γενιά, αλλά μέσα από τις σελίδες του Νίκου Μπακουνάκη αντιλαμβανόμαστε τη γένεση και τη στερέωση ενός φαινομένου. Αυτή την πρόσμιξη ταλέντου, ενστίκτου, προεργασίας, μελέτης, πάθους.
Πέραν όλων αυτών, το «Οταν έπεσα στο μελανοδοχείο» είναι και η αφήγηση μιας γενιάς. Είναι η ιστορική καταγραφή ενός συναισθηματικού ταξιδιού στη χώρα των ιδεών. Είναι πρωτίστως ένα βιβλίο γνώσης και περισυλλογής. Και μια αφορμή για αναγνωστική απόλαυση.