Λογοτεχνική κριτική με ηθικά προτάγματα

Λογοτεχνική κριτική με ηθικά προτάγματα

Δεινός αναγνώστης και οξύς κριτικός, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης συνεχίζει τη μοναχική πορεία του. Εξακολουθεί ανάμεσα στις ποικίλες πνευματικές δραστηριότητές του να διαβάζει κείμενα ξένης λογοτεχνίας

2' 36" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο 
εκδ. Πόλις, σελ. 266

Δεινός αναγνώστης και οξύς κριτικός, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης συνεχίζει τη μοναχική πορεία του. Εξακολουθεί ανάμεσα στις ποικίλες πνευματικές δραστηριότητές του να διαβάζει κείμενα ξένης λογοτεχνίας. Και όπως στο βραβευμένο «Υπό το φως του μυθιστορήματος», έτσι και στο «Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο» συνεχίζει να αποκαλύπτει το ίχνος τους, να συζητά τη βαρύτητα που αποκτούν μέσα του, καθώς φανερώνουν τα ηθικά διλήμματα μπροστά στα οποία θέτουν τους ήρωές τους. Οπως έχω σημειώσει παλαιότερα, ο Ζουμπουλάκης επιχειρεί μια λογοτεχνική κριτική η οποία έχει στις μέρες μας υποχωρήσει. Είναι η κριτική των ethics, της morality, του ηθικού προτάγματος, ένα είδος που με την εισβολή του παρωδιακού κλίματος και της σχετικιστικής ανεμελιάς των τελευταίων πενήντα χρόνων απώλεσε το κύρος που διέθετε στους προηγούμενους αιώνες. Και όμως, το μυθιστόρημα δεν ξέχασε την ηθική, ούτε και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, όπως αποδεικνύουν περίτρανα οι προσεγγίσεις του. Αλμπέρ Καμύ, Μισέλ Ουελμπέκ, Μέριλιν Ρόμπινσον, Ιαν Μακ Γιούαν, Σόμερσετ Μομ, Αμος Οζ, Ααρον Απελφέλντ, Χάινριχ Μπελ, Πρίμο Λέβι, Εντμουντ Γκος, Γκράχαμ Γκριν, Μαξίμ Λέο, Φίλιπ Ροτ, Γιόζεφ Ροτ, Ελί Βιζέλ, Χάουαρντ Φαστ, Στέφαν Τσβάιχ, Σβετλάνα Αλεξέγιεβιτς. Ο συγγραφέας εξετάζει είκοσι πέντε σύγχρονους και παλαιότερους πεζογράφους τα έργα των οποίων είδαν το φως ή ξανακυκλοφόρησαν στην αγορά στις μέρες μας. Οι κριτικές του Ζουμπουλάκη διαθέτουν σταθερές. Κατ’ αρχάς, έχουν το χάρισμα πως συνδέουν τις αναγνώσεις του με όσα συμβαίνουν γύρω μας, με τα μεγάλα γεγονότα της επικαιρότητας. Διότι γι’ αυτόν τα μυθιστορήματα δεν αποτελούν ούτε διασκέδαση και φυγή ούτε ύλη για ακαδημαϊκές μελέτες, αλλά οχήματα για να διευρύνουμε την εμπειρία μας, για να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει μέσα μας και τι συμβαίνει στις σχέσεις μας με τους άλλους. Ετσι, στην ανάγνωση του Καμύ χαράσσει παραλληλισμούς ανάμεσα στον κόσμο της πανούκλας και των δικών μας ημερών της πανδημίας COVID. Και στην προσέγγιση του «Νοεμβρίου» του Χόρχε Γκαλάν συνδέει τη δολοφονία των έξι ιησουιτών ιερέων από τον σαλβαδοριανό στρατό το 1989 με τη διαδικασία αγιοποίησης των δεκαπέντε δολοφονηθέντων Αλγερινών ιερέων και μοναχών, που άνοιξε πρόσφατα ο Πάπας Φραγκίσκος.

Δεύτερο άξονα των κριτικών αποτελούν οι θεματικές της αγάπης, της συμπόνιας, της επιείκειας και της καλοσύνης, αρετών αυθόρμητων ή συνειδητών, οι οποίες θέτουν το ένα και αξεπέραστο ζήτημα: την ηθική της ευθύνης μας απέναντι στον άλλον· ευθύνη σε καιρούς ήρεμους, σε καιρούς φουρτουνιασμένους και στις ακραίες καταστάσεις. Οπότε ερχόμαστε στον τρίτο άξονα, στο, αξεδιάλυτα συνδεδεμένο με τα παραπάνω, ζήτημα της θεματικής του κακού – στο απρόσωπο φυσικό κακό, τον θάνατο ή τη μάστιγα της αρρώστιας και των φυσικών καταστροφών, αλλά και στο ιστορικό-κοινωνικό κακό που λαμβάνει το πρόσωπο του διαστροφικού Aλλου που προξενεί τον όλεθρο. Γιατί οι αποχρώσεις του κακού είναι απειράριθμες ποικίλλοντας από το κακό που προκαλεί κανείς εις εαυτόν, το κακό της ερωτικής εκδίκησης, το κακό της φονταμενταλιστικής σκέψης, το κακό της υποκριτικής γραφειοκρατικοποίησης της πίστης μέχρι το αδιανόητο κακό του Ολοκαυτώματος. Τέταρτος άξονας, τέλος, η ανάγκη για την πραγματοποίηση διακρίσεων και όχι μονοκόμματων κρίσεων, δεδομένου ότι η πραγματικότητα δεν είναι μαύρο-άσπρο, αλλά πλήθος από διφορούμενες γκρίζες ζώνες. Και ανάμεσα στις σταθερές της κριτικής, απολαμβάνουμε και τις οξυδερκείς μοναδικές παρατηρήσεις που κάνει ο Ζουμπουλάκης· όπως η ανάδειξη της συγκλονιστικής φράσης στην «Πατρική κληρονομιά» του Φίλιπ Ροθ για τον ψυχορραγούντα πατέρα του: «Είναι δύσκολη δουλειά ο θάνατος, κι ο πατέρας μου ήταν δουλευταράς».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή